حقانیت شیعه

حدیث : 1

و فی حدیثه ع :

فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ ضَرَبَ یَعْسُوبُ الدِّینِ بِذَنَبِهِ، فَیَجْتَمِعُونَ إِلَیْهِ کَمَا یَجْتَمِعُ قَزَعُ الْخَرِیفِ.
یَعْسوبُ الدَّینِ:
السَّیِّدُ العَظیمُ الْمالِکُ لا مورِ الناسِ یَومَئذٍ، وَ الْقَزَعُ: قِطَعُ الْغَیْمِ الَّتی لا ماءَ فِیها.

ترجمه حدیث شماره : 1

در حدیثى از آن حضرت (ع ) آمده است :

چون زمانش در رسد، (یعسوب ) دین با پیروان خود به راه افتد و مردم بر او گرد آیند چون (قزع ) پاییز که به هم پیوندند.
شریف رضى گوید :
(یعسوب ) به معنى سرور و مهتر قوم است که کارهاى مردم به دست اوست و (قزع ) به معنى پاره هاى ابر است که در آن باران نباشد.

حدیث : 2

و فی حدیثه ع :

هَذَا الْخَطِیبُ الشَّحْشَحُ.
اقول :
یُریدُ الْماهِرَ بِالخُطْبَةِ الْماضىٍَّ فیِها، وَ کُلُّ ماضٍ فی کَلامٍ اءوْ سَیْرٍ فَهُوَ شَحْشَحَ، وَ الشَّحْشَحُ فی غَیْرِ هذا المَوْضِعِ الْبَخیلُ الْمُمْسِکُ.

ترجمه حدیث شماره : 2

در حدیثى فرمود:

این خطیب (شحشح ) است .
شریف رضى گوید :
مراد از (شحشح ) کسى است که در اداى خطبه و ادامه دادن آن مهارت دارد و هر که در سخن و رفتار چالاک باشد او را (شحشح ) گویند. در غیر این موضوع به معنى بخیل و ممسک است .

حدیث : 3

و فی حدیثه ع :

إِنَّ لِلْخُصُومَةِ قُحَما.
اقول :
یُریدُ بِالقُحَمِ الْمَهالِکَ، لاَنَّها تُقْحِمْ اءَصْحابِها فی المَهالِکْ وَ الْمَتالِفْ فِی الاَکْثَرَ، وَ مَنْ ذلِکَ (قُحْمَةُ الا عْرابِ) وَ هُوَ اءَنْ تُصیبَهُمْ السَنَةُ فَتَتَعَرَّقُ اءَمْوالَهُمْ، فَذلِکَ تَقَحُّمها فِیهِمْ، وَ قِیلَ فِیهِ وَجْهْ آخَرُ وَ هُوَ اءَنَّها تُقْحِمُهُمْ بِلادَ الرَّیفِ، اءَی تُحْوِجُهُمْ إ لى دُخُولِ الْحَضَرِ عِنْدَ مُحُولِ الْبَدْوِ.

ترجمه حدیث شماره : 3

و در حدیثى از آن حضرت (ع ) آمده است :

دشمنى را (قحم ) است .
شریف رضى گوید :
مراد از (قحم ) جایهایى است که هلاکت را سبب شود. زیرا دشمن بیشتر اوقات یاران خود را در آن هلاکتگاهها به هلاکت رساند. و از این است (قحمة الاعراب ) و آن سالهاى قحطى است که ایشان را فرو گیرد و اموالشان را نابود گرداند. معنى دیگر این است که صحراها خشک شود و ساکنان خود را به زور وادارد که به شهرها روند.

حدیث : 4

و فی حَدیِثِه ع :

إِذَا بَلَغَ النِّسَاءُ نَصَّ الْحِقَاقِ فَالْعَصَبَةُ اءَوْلَى .
اقول :
وَ یُزْوى نَصُّ الْحِقاقِ وَ النَّصُّ: مُنْتَهى الاَشْیاءِ وَ مَبْلَغُ اءَقْصاها کَالنَّصِّ فِی السَّیْرِ لاَنَّهُ اءَقْصى ما تَقْدِرُ عَلَیْهِ الدابَّةُ وَ تَقولُ: نَصَصْتُ الرَّجُلَ عَنِ الاَمْرِ، إِذا اسْتَقْصَیْتَ مَسْاءَلَتَهُ عَنْهُ لِتَسْتَخْرِجْ ما عِنْدَهُ فِیهِ، فَنَصُّ الْحِقاقِ یُرِیدُ بِهِ اَلا دْراکَ لا نَّهُ مُنْتَهى الصَّغَرِ وَ الْوَقْتُ الَّذِی یَخْرُجُ مِنْهُ الصَّغِیرُ إ لى حَدِّ الْکَبِیرِ وَ هُوَ مِنْ اءَفْصَحِ الْکِنایاتِ عَنْ هذا الاَمْرِ وَ اءَغْرَبِها.
یَقُولُ: فَإ ذا بَلَغَ النِّساءُ ذلِکَ فَالْعَصَبَةُ اءَوْلى بِاْلمَراءةِ مِنْ اءُمِّها إ ذا کانُوا مَحْرَما مِثلَ الا خْوَةِ وَ الاَعْمامِ وَ بِتَزْویجِها إِنْ اءَرادُوا ذلِکَ. وَ الحِقاقُ مُحاقَّةُ الاَمِّ لِلْعَصَبَةِ فِی الْمَرْاءَةِ وَ هُوَ الْجِدالُ وَ الْخُصُومَةُ وَ قَوْلُ کُلِّ واحِدٍ مِنْهُما لِلا خَرِ: اءَنَا اءَحَقُّ مِنْکَ بِهذا، یُقالُ مِنْهُ: حاقَقْتُهُ حِقاقا مِثْلَ جادَلْتَهُ جِدالا وَ قَدْ قِیلَ: إِنْ نَصَّ الْحِقاقِ بُلُوغُ العَقْلِ وَ هُوَ الاْدراکُ، لا نَّهُ ع إِنَّما اءَرادَ مُنْتَهى الاَمْرِ الَّذی تَجِبُ فِیهِ الُحقوقُ وَ الاَحْکامُ، وَ مَنْ رَواهُ نَصَّ الْحَقائِقْ فَإ نَّما اءَرادَ جَمْعَ حَقیقَةِ.
هذا مَعْنى ما ذَکَرَهُ اءَبُو عُبَیْدٍ الْقاسِمُ بْنُ سَلامٍ. وَاءَلَّذِی عِنْدِی اءنَّ الُْمرادَ بِنَصٍ الْحَقاقِ هاهُنا بُلُوغُ الْمَراءةِ إ لَى الْحَدِّ الَّذِی یَجُوزُ فِیهِ تَزْویجُها وَ تَصَرُّفُها فِی حُقُوقِها تَشْبیها بِاْلحِقاقِ مِنَ اءلاْبِلِ وَ هِىٍَّ جَمْعُ حِقَّةِ وَ حِقٍّ وَ هُوَ الَّذی اسْتَکْمِلَ ثَلاثَ سِنینَ وَ دَخَلَ فِی الْرابِعَةِ.
وَ عِنْد ذلِکَ یَبْلُغُ إ لَى الْحَدِّ الَّذِی یُتَمَکَّنُ فِیهِ مِنْ رُکُوبِ ظَهْرِهِ وَ نَصِّهِ فِی سَیْرِهِ وَ الْحَقائِقُ اءیْضا جَمْعَ حِقَّةِ فَالرِّوایَتانِ جَمیعا تَرْجِعانِ إ لى مَعْنِّى واحِدٍ وَ هذا اءَشْبَهُ بِطَرِیقَةِ الْعَرَبِ مِنَ الْمَعْنَى الْمَذْکُورِ اءَوَّلا.

ترجمه حدیث شماره : 4

در حدیثى از آن حضرت (ع ) آمده است :

چون زنان به (نصّ الحقاق ) رسیدند، خویشاوندان پدرى سزاوارترند.
شریف رضى گوید :
(نص ) نهایت چیزهاست و رسیدن به منتهاى هر چیز. چون (نص در رفتن ) و آن منتهاى سرعتى است که چهار پا تواند رفت . و مى گویى (نصصت الرجل عن الامر) و آن هنگامى است که پرسش خود را درباره امرى به منتهى رسانى ، تا هر چه را در دل دارد، بیرون آورى . (نص ‍ الحقاق ) مراد، رسیدن به حد بلوغ است زیرا پایان دوره خردسالى و هنگامى است که کودک پاى به دوران جوانى مى نهد. و این از فصیح ترین کنایات است در این باب . چون زن به این سن برسد خویشاوندان پدرى از خویشاوندان مادرى به او نزدیکتر باشند. زیرا محرم او هستند، چون برادران و عموها و نیز اگر بخواهند او را به شوى دهند. و (حقاق ) عبارت از نزاع مادر است با خویشاوندان پدرى دختر درباره او، که هر یک از آن دو به دیگرى مى گوید که من سزاوارتر به او هستم . و در این معنى است (حاققته حقاقا) مانند (جادلته جدالا). و گویند (نص الحقاق ) رسیدن عقل است به کمال که همان رسیدن به سن بلوغ است چه قصد امام (ع ) از آوردن این عبارت ، رسیدن به سنى است که بر او حقوق و احکام واجب مى شود. و آنان که (نص الحقایق ) گفته اند، از حقایق جمع حقیقت را خواسته اند و این معنى را ابو عبید نقل کرده است . به نظر من (نص ‍ الحقاق ) در اینجا به معنى رسیدن زن است به سنى که در آن سن ، ازدواجش جایز باشد و بتواند در حقوق خود تصرف کند و این تشبیهى است به (حقاق ) در شتر، که جمع (حقّه ) است و آن زمانى است که سه سال او تمام شده باشد، وارد چهار سالگى شود. و مى توان بر آن سوار شد و تند راند. حقایق نیز جمع (حقّه ) است و هر دو روایت به یک معنى باز مى گردند. و این به روش عرب در معنى مذکور نزدیکتر است .

حکمت : 461

وَ قَالَ ع :

یَهْلِکُ فِیَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ مُفْرِطٌ، وَ بَاهِتٌ مُفْتَرٍ.
قال الرضى :
و هَذا مِثلُ قوْلِه ع :
هَلَکَ فِیَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ غَالٍ، وَ مُبْغِضٌ قَالٍ.

و فرمود (ع ):

دو کس درباره من هلاک شدند، یکى آنکه ، در دوستى افراط مى ورزد و یکى آنکه ، بهتان مى زند و افترا مى بندد.
نظیر این سخن امام (ع ) است که فرمود:
دو کس درباره من هلاک شدند دوستى که در دوستیش غلو کند و دشمنى که در دشمنیش افراط ورزد.

حکمت : 462

وَ سُئِلَ عَنِ التَّوْحِیدِ وَ الْعَدْلِ، فَقَالَ:

التَّوْحِیدُ اءَلا تَتَوَهَّمَهُ، وَ الْعَدْلُ اءَنْ لا تَتَّهِمَهُ.

او را از توحید و عدل پرسیدند، فرمود:

توحید این است که خدا را به تصوّر در نیاورى و عدل این است که خدا را متهم نسازى

حکمت : 463

و قال ع :

لاَ خَیْرَ فِی الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ، کَمَا اءَنَّهُ لاَ خَیْرَ فِی الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ.

و فرمود (ع ):

کسى که سخنش حکمت آمیز است ، خاموشیش سود ندارد، همان گونه که سخن گفتن نادان را فایدتى نیست .

حکمت : 464

وَ قَالَ ع : فِی دُعَاءٍ اسْتَسْقَى بِهِ:

اللَّهُمَّ اسْقِنَا ذُلُلَ السَّحَائبِ دُونَ صِعَابِهَا.
قال الرضى :
و هذَا مِنَ الْکَلامِ الْعَجِیبِ الفصاحة و ذَلکَ اءنَّهُ ع شَبَهَ السَّحائِبَ ذَوَاتِ الرُّعُودِ وَ الْبَوارِقِ، وَالرِّیاحِ وَالصَّواعِقِ، بالا بِلِ الصَّعابِ الَّتِی تَقْمِصُ بِرِحالِها وَ تَتَوَقَّصُ بِرُکْبانِها و شَبَّهَ السَّحائبَ الخالِیَةَ مِنْ تِلْکَ الرَّوَائِعِ بالا بِلِ الذُّلُلِ الَّتِی تُحْتَلِبُ طَیِّعَةً وَ تُقْتَعَدُ مُسْمِحِةً.

و در طلب باران فرمود (ع ):

بار خدایا، ما را باران ده از ابرهایى که به فرمان اند نه از ابرهایى چموش و سخت نافرمان .
رضى گوید :
این سخنى است در فصاحت شگفت آور. زیرا ابرهاى تندر زاى آذرخش افکن همراه با بادها و صاعقه ها را به اشتران سرکش که بر مى جهند و بارهاى خود مى افکنند و سواران خود را بر زمین مى زنند، تشبیه کرده و ابرهاى خالى از تندر و آذرخش را به اشتران رام که ، به آسانى ، شیرشان را توان دوشید و، به آسانى بر آنها سوار توان شد.

حکمت : 465

وَ قِیلَ لَهُ ع لَوْ غَیَّرْتَ شَیْبَکَ یَا اءَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ:

الْخِضَابُ زِینَةٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِی مُصِیبَةٍ.
یُرِیدُ وَفَاةَ رَسُولِ اللَّهِ ص .

او را گفتند یا امیرالمؤ منین ، چه مى شد که موى خود خضاب مى کردید. فرمود:

خضاب آرایش است و ما قومى مصیبت زده ایم .
شریف رضى گوید :
(مرادش وفات رسول الله (صلى الله علیه و آله ) بود).

حکمت : 466

وَ قَالَ ع :

مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِیدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِاءَعْظَمَ اءَجْرا مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَکَادَ الْعَفِیفُ اءَنْ یَکُونَ مَلَکا مِنَ الْمَلاَئِکَةِ.

و فرمود (ع ):

اجر و مزد مجاهد شهید در راه خدا، بالاتر از اجر و مزد کسى نیست که بر گناهش توانایى هست ، ولى پاکدامنى مى ورزد. نزدیک است که مردم پاکدامن در زمره ملایکه در آیند.

حکمت : 467

وَ قَالَ ع :

الْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ یَنْفَدُ.
قال الرضى :
و قدْ رَوَى بَعْضُهُم هَذَا الکَلام عَنْ رَسُولِ اللّه ص .

و فرمود (ع ):

قناعت ثروتى است پایان ناپذیر.
رضى گوید: بعضى این سخن را از رسول الله صلى الله علیه و آله نقل کرده اند.

حکمت : 468

وَ قَالَ ع : لِزِیَادِ بْنِ اءَبِیهِ وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ اءَعْمَالِهَافِی کَلاَمٍ طَوِیلٍ کَانَ بَیْنَهُمَا، نَهَاهُ فِیهِ عَنْ تَقَدُّمِ الْخَرَاجِ :

اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ، وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَیْفَ؛ فَإِنَّ الْعَسْفَ یَعُودُ بِالْجَلاَءِ وَ الْحَیْفَ یَدْعُو إِلَى السَّیْفِ.

به زیاد بن ابیه فرمود، هنگامى که او را به جاى عبد الله بن عباس به فارس واعمال آن مى فرستاد و این سخن دراز است ، امام او را از گرفتن خراج پیش از موعد منع مى کند. ونیز مى گوید:

عدالت را به کار بند و از ستم و بیداد حذر کن زیرا ستم رعیت را آواره مى کند و بیدادگرى ، شمشیر را فرا مى خواند.

حکمت : 469

وَ قَال ع :

اءَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَخَفَّ بِهَا صَاحِبُهُ.

و فرمود (ع ):

سخت ترین گناه ، گناهى است که گناهکار حقیرش شمارد.

حکمت : 470

وَ قَالَ ع :

مَا اءَخَذَ اللَّهُ عَلَى اءَهْلِ الْجَهْلِ اءَنْ یَتَعَلَّمُوا حَتَّى اءَخَذَ عَلَى اءَهْلِ الْعِلْمِ اءَنْ یُعَلِّمُوا.

و فرمود (ع ):

خداوند، نادان را به آموختن موظف نساخت ، مگر آنگاه ، که دانایان را موظف ساخت که نادانان را تعلیم دهند.

حکمت : 471

وَ قَالَ ع :

شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تُکُلِّفَ لَهُ.
قال الرضى :
لا نَّ التَّکْلیفَ مُسْتَلْزِمُ لِلْمَشَقَّةِ وَ هُوَ شَرُّ لازِمُ عَنِ الا خِ المُتَکَلَّفِ لَهُ، فَهُوَ شَرُّ الا خْوانِ.

و فرمود (ع ):

بدترین دوستان تو، دوستى است که براى او خود را به رنج و تکلف اندازى .
رضى گوید :
تکلّف مستلزم مشقت است و آن شرّى است که از دوستى که خود را براى او به تکلّف انداخته اى ، مى زاید. پس چنین دوستى ، بدترین دوستان توست .

حکمت : 472

وَ قَالَ ع :

إِذَا احْتَشَمَ الْمُؤْمِنُ اءَخَاهُ فَقَدْ فَارَقَهُ.
قال الرضى یُقالُ:
حَشَمَهُ وَ اءَحْشَمَهُ إ ذا اءَغْضَبَهُ وَ قِیلَ: اءَخْجَلَهُ وَ اءحْتَشَمَهُ طَلَبَ ذلِکَ لَهُ وَ هُوَ مَظِنَّةُ مُفارَقَتِهِ.
وَ هذَا حِینُ انْتِهاء الغایَةِ بِنا إ لَى قَطعِ الْمُختارِ مِن کَلامِ اءمیرِ المؤ مِنینَ عَلیهِ السَّلامُ، حامِدینَ للّهِ سُبحانهُ على ما منَّ بِه مِن تَوفیقِنا لِضمِّ ما انتَشَر مِن اءطْرافِهِ، و تقریب ما بَعُدَ مِن اءقطارِهِ، وَ مُقَرَّرینَ العزمَ کما شرطنا اءوَّلا على تفضِیلِ اءوراقٍ من البیاضِ فی آخِرِ کلِّ بابٍ من الا بْوابِ، لیَکُونَ لاقتناصِ الشَّاردِ، و استلْحاقِ الواردِ، و ما عَسَى اءن یظْهرَ لنا بعْدَ الغُموضِ، وَ یَقَعَ إ لیْنَا بعْدَ الشُّذوذِ، و ما تِوْفیقِنا إ لا باللّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنا، وَ هُوَ حَسَبْنا وَ نِعَم الوکیلُ، و ذَلکَ فی رَجَبٍ سَنَةَ اءرْبَعَمِائة مِن الهجْرَةِ، و صَلّى اللّهُ عَلَى سَیِّدِنا مُحمَّدٍ خاتمِ الرُّسُلِ، والهَادی إ لَى خَیرِ السُّبُلِ، و آلِهِ الطَّاهِرینَ، و اءصْحابِهِ نُجُومِ الیَقینِ.

و فرمود (ع ):

هنگامى که مؤ من برادر خود را به خشم ى آورد، سبب جدایى او مى شود.
رضى گوید:
گویند (حشمه ) و (احشمه ) زمانى که او را به خشم آورد یا گویند که شرمگین شدن و به خشم آوردن براى او خواهد و آن نشانه این است که قصد جدایى دارد.
اکنون زمان آن رسید که گزیده سخنان امیرالمؤ منین (ع ) را پایان دهیم ، سپاس مى گوییم خداى سبحان را که بر ما منت نهاد و توفیق عنایت کرد، تا هر چه از کلام امام (ع ) پراکنده بود، در یک جاى گرد آوریم و عباراتى ، که دور از هم بودند به هم نزدیک سازیم . و همانگونه که در آغاز کتاب آوردیم ، برگهایى نانوشته در آخر هر باب بیفزاییم تا اگر مطلبى از دست رفته را یافتیم به آن بپیوندیم ، شاید سخنى از ما پوشیده مانده ، سپس ، آشکار گردد و پس از دور نمودن به دست آید. هیچ توفیقى حاصل نمى شود، مگر به یارى خداى تعالى . به او توکل کردیم . او ما را بسنده است و کارسازى نیکوست . و این در ماه رجب سال چهار صد از هجرت است درود خدا بر سید و سرور ما، محمد (ص ) خاتم پیامبران و راهنماى بهترین راهها و بر خاندان پاک و یاران او که ستارگان آسمان یقین اند.

فَصْلٌ نَذْکُرُ فِیهِ شَیئا مِنْ اختیار غریب کلامه ع المحتاج إ لى التَّفْسیر
در این فصل گزیده اى از سخنان امام (ع ) را مى آوریم که در آنها الفاظ غریب آمده و نیاز به تفسیر دارد

خطبه‏اى از آن حضرت ( ع )

در این خطبه ، سخن از آغاز آفرینش آسمان و زمین و آفرینش آدم ( ع ) است .

حمد باد خداوندى را که سخنوران در ثنایش فرو مانند و شمارندگان از شمارش نعمتهایش عاجز آیند و کوشندگان هر چه کوشند ، حق نعمتش را آنسان که شایسته اوست ، ادا کردن نتوانند . خداوندى ، که اندیشه‏هاى دور پرواز او را درک نکنند و زیرکان تیزهوش ، به عمق جلال و جبروت او نرسند . خداوندى که فراخناى صفاتش را نه حدّى است و نه نهایتى و وصف جلال و جمال او را سخنى درخور نتوان یافت ، که در زمان نگنجد و مدت نپذیرد . آفریدگان را به قدرت خویش بیافرید و بادهاى باران زاى را بپراکند تا بشارت باران رحمت او دهند و به صخره‏هاى کوهساران ، زمینش را از لرزش بازداشت .

اساس دین ، شناخت خداوند است و کمال شناخت او ، تصدیق به وجود اوست و کمال تصدیق به وجود او ، یکتا و یگانه دانستن اوست و کمال اعتقاد به یکتایى و یگانگى او ، پرستش اوست . دور از هر شایبه و آمیزه‏اى و ، پرستش او زمانى از هر شایبه و آمیزه‏اى پاک باشد که از ذات او ، نفى هر صفت شود زیرا هر صفتى گواه بر این است که غیر از موصوف خود است و هر موصوفى ، گواه بر این است که غیر از صفت خود است .

هرکس خداوند سبحان را به صفتى زاید بر ذات وصف کند ، او را به چیزى مقرون ساخته و هر که او را به چیزى مقرون دارد ، دو چیزش پنداشته و هر که دو چیزش پندارد ، چنان است که به اجزایش تقسیم کرده و هر که به اجزایش تقسیم کند ،

او را ندانسته و نشناخته است . و آنکه به سوى او اشارت کند محدودش پنداشته و هر که محدودش پندارد ، او را بر شمرده است و هر که گوید که خدا در چیست ، خدا را درون چیزى قرار داده و هر که گوید که خدا بر روى چیزى جاى دارد ، دیگر جایها را از وجود او تهى کرده است .

خداوند همواره بوده است و از عیب حدوث ، منزه است . موجود است ، نه آنسان که از عدم به وجود آمده باشد ، با هر چیزى هست ، ولى نه به گونه‏اى که همنشین و نزدیک او باشد ، غیر از هر چیزى است ، ولى نه بدان سان که از او دور باشد . کننده کارهاست ولى نه با حرکات و ابزارها . به آفریدگان خود بینا بود ، حتى آن زمان ، که هنوز جامه هستى بر تن نداشتند . تنها و یکتاست زیرا هرگز او را یار و همدمى نبوده که فقدانش موجب تشویش گردد . موجودات را چنانکه باید بیافرید و آفرینش را چنانکه باید آغاز نهاد . بى‏آنکه نیازش به اندیشه‏اى باشد یا به تجربه‏اى که از آن سود برده باشد یا به حرکتى که در او پدید آمده باشد و نه دل مشغولى که موجب تشویش شود . آفرینش هر چیزى را در زمان معینش به انجام رسانید و میان طبایع گوناگون ،

سازش پدید آورد و هر چیزى را غریزه و سرشتى خاص عطا کرد . و هر غریزه و سرشتى را خاص کسى قرار داد ، پیش از آنکه بر او جامه آفرینش پوشد ، به آن آگاه بود و بر آغاز و انجام آن احاطه داشت و نفس هر سرشت و پیچ و خم هر کارى را مى‏دانست .

آنگاه ، خداوند سبحان فضاهاى شکافته را پدید آورد و به هر سوى راهى گشود و هواى فرازین را بیافرید و در آن آبى متلاطم و متراکم با موجهاى دمان جارى ساخت و آن را بر پشت بادى سخت‏وزنده توفان‏زاى نهاد . و فرمان داد ، که بار خویش بر پشت استوار دارد و نگذارد که فرو ریزد ، و در همان جاى که مقرر داشته بماند . هوا در زیر آن باد گشوده شد و آب بر فراز آن جریان یافت . [ و تا آن آب در تموج آید ] ، باد دیگرى بیافرید و این باد ، سترون بود که تنها کارش ، جنبانیدن آب بود . آن باد همواره در وزیدن بود وزیدنى تند ، از جایگاهى دور و ناشناخته . و فرمانش داد که بر آن آب موّاج ،

وزیدن گیرد و امواج آن دریا برانگیزد و آنسان که مشک را مى‏جنبانند ، آب را به جنبش واداشت . باد به گونه‏اى بر آن مى‏وزید ، که در جایى تهى از هر مانع بوزد . باد آب را پیوسته زیر و رو کرد و همه اجزاى آن در حرکت آورد تا کف بر سر برآورد ،

آنسان که از شیر ، کره حاصل شود . آنگاه خداى تعالى آن کفها به فضاى گشاده ، فرا برد و از آن هفت آسمان را بیافرید . در زیر آسمانها موجى پدید آورد تا آنها را از فرو ریختن باز دارد . و بر فراز آنها سقفى بلند برآورد بى‏هیچ ستونى که بر پایشان نگه دارد یا میخى که اجزایشان به هم پیوسته گرداند . سپس به ستارگان بیاراست و اختران تابناک پدید آورد و چراغهاى تابناک مهر و ماه را بر افروخت ، هر یک در فلکى دور زننده و سپهرى گردنده چونان لوحى متحرک .

سپس ، میان آسمانهاى بلند را بگشاد و آنها را از گونه‏گون فرشتگان پر نمود .

برخى از آن فرشتگان ، پیوسته در سجودند ، بى‏آنکه رکوعى کرده باشند ، برخى همواره در رکوعند و هرگز قد نمى‏افرازند . صف در صف ، در جاى خود قرار گرفته‏اند و هیچ یک را یاراى آن نیست که از جاى خود به دیگر جاى رود . خدا را مى‏ستایند و از ستودن ملول نمى‏گردند . هرگز چشمانشان به خواب نرود و خردهاشان دستخوش سهو و خطا نشود و اندامهایشان سستى نگیرد و غفلت فراموشى بر آنان چیره نگردد .

گروهى از فرشتگان امینان وحى خداوندى هستند و سخن او را به رسولانش مى‏رسانند و آنچه مقدر کرده و مقرر داشته ، به زمین مى‏آورند و باز مى‏گردند . گروهى نگهبانان بندگان او هستند و گروهى دربانان بهشت اویند . شمارى از ایشان پایهایشان بر روى زمین فرودین است و گردنهایشان به آسمان فرازین کشیده شده و اعضاى پیکرشان از اقطار زمین بیرون رفته و دوشهایشان آنچنان نیرومند است که توان آن دارند که پایه‏هاى عرش را بر دوش کشند . از هیبت عظمت خداوندى یاراى آن ندارند که چشم فرا کنند ، بلکه ، همواره ، سر فروهشته دارند و بالها گرد کرده و خود را در آنها پیچیده‏اند . میان ایشان و دیگران ، حجابهاى عزّت و عظمت فرو افتاده و پرده‏هاى قدرت کشیده شده است . هرگز پروردگارشان را در عالم خیال و توهم تصویر نمى‏کنند و به صفات مخلوقات متصفش نمى‏سازند و در مکانها محدودش نمى‏دانند و براى او همتایى نمى‏شناسند و به او اشارت نمى‏نمایند .

هم از این خطبه [ در صفت آفرینش آدم ( علیه السلام ) ] آنگاه خداى سبحان ، از زمین درشتناک و از زمین هموار و نرم و از آنجا که زمین شیرین بود و از آنجا که شوره‏زار بود ، خاکى بر گرفت و به آب بشست تا یکدست و خالص گردید . پس نمناکش ساخت تا چسبنده شد و از آن پیکرى ساخت داراى اندامها و اعضا و مفاصل . و خشکش نمود تا خود را بگرفت چونان سفالینه . و تا مدتى معین و زمانى مشخص سختش گردانید . آنگاه از روح خود در آن بدمید . آن پیکر گلین که جان یافته بود ، از جاى برخاست که انسانى شده بود با ذهنى که در کارها به جولانش درآورد و با اندیشه‏اى که به آن در کارها تصرف کند و عضوهایى که چون ابزارهایى به کارشان گیرد و نیروى شناختى که میان حق و باطل فرق نهد و طعمها و بویها و رنگها و چیزها را دریابد . معجونى سرشته از رنگهاى گونه‏گون .

برخى همانند یکدیگر و برخى مخالف و ضد یکدیگر . چون گرمى و سردى ، ترى و خشکى [ و اندوه و شادمانى ] . خداى سبحان از فرشتگان امانتى را که به آنها سپرده بود ، طلب داشت و عهد و وصیتى را که با آنها نهاده بود ، خواستار شد که به سجود در برابر او اعتراف کنند و تا اکرامش کنند در برابرش خاشع گردند .

پس ، خداى سبحان گفت که در برابر آدم سجده کنید . همه سجده کردند مگر ابلیس که از سجده کردن سر بر تافت . گرفتار تکبر و غرور شده بود و شقاوت بر او چیره شده بود . بر خود ببالید که خود از آتش آفریده شده بود و آدم را که از مشتى گل سفالین آفریده شده بود ، خوار و حقیر شمرد . خداوند ابلیس را مهلت ارزانى داشت تا به خشم خود کیفرش دهد و تا آزمایش و بلاى او به غایت رساند و آن وعده که به او داده بود ، به سر برد . پس او را گفت که تو تا روز رستاخیز از مهلت داده شدگانى .

آنگاه خداوند سبحان آدم را در بهشت جاى داد ، سرایى که زندگى در آن خوش و آرام بود و جایگاهى همه ایمنى . و از ابلیس و دشمنى‏اش برحذر داشت . ولى دشمن که آدم را در آن سراى خوش و امن ، همنشین نیکان دید ، بر او رشک برد . آدم یقین خویش بداد و شک بستد و اراده استوارش به سستى گرایید و شادمانى از دل او رخت بر بست و وحشت جاى آن بگرفت و آن گردن فرازى و غرور به پشیمانى و حسرت بدل شد . ولى خداوند در توبه به روى او بگشاد و کلمه رحمت خویش به

او بیاموخت و وعده داد که بار دگر او را به بهشت خود بازگرداند . لیکن نخست او را به این جهان بلا و محنت و جایگاه زادن و پروردن فرو فرستاد .

خداوند سبحان از میان فرزندان آدم ، پیامبرانى برگزید و از آنان پیمان گرفت که هر چه را که به آنها وحى مى‏شود ، به مردم برسانند و در امر رسالت او امانت نگه دارند ، به هنگامى که بیشتر مردم ، پیمانى را که با خدا بسته بودند ، شکسته بودند و حق پرستش او ادا نکرده بودند و براى او در عبادت شریکانى قرار داده بودند و شیطانها از شناخت خداوند ، منحرفشان کرده بودند و پیوندشان را از پرستش خداوندى بریده بودند . پس پیامبران را به میانشان بفرستاد . پیامبران از پى یکدیگر بیامدند تا از مردم بخواهند که آن عهد را که خلقتشان بر آن سرشته شده ، به جاى آرند و نعمت او را که از یاد برده‏اند ، فرا یاد آورند و از آنان حجّت گیرند که رسالت حق به آنان رسیده است و خردهاشان را که در پرده غفلت ، مستور گشته ، برانگیزند . و نشانه‏هاى قدرتش را که بر سقف بلند آسمان آشکار است به آنها بنمایانند و هم آنچه را که بر روى زمین است و آنچه را که سبب حیاتشان یا موجب مرگشان مى‏شود به آنان بشناسانند و از سختیها و مرارتهایى که پیرشان مى‏کند یا حوادثى که بر سرشان مى‏تازد ، آگاهشان سازند . خداوند بندگان خود را از رسالت پیامبران ، بى‏نصیب نساخت بلکه همواره بر آنان ، کتاب فرو فرستاد و برهان و دلیل راستى و درستى آیین خویش را بر ایشان آشکار ساخت و راه راست و روشن را خود در پیش پایشان بگشود . پیامبران را اندک بودن یاران ، در کار سست نکرد و فراوانى تکذیب کنندگان و دروغ انگاران ، از عزم جزم خود باز نداشت . براى برخى که پیشین بودند ، نام پیامبرانى را که زان سپس خواهند آمد ، گفته بود و برخى را که پسین بودند ، به پیامبران پیشین شناسانده بود .

قرنها بدین منوال گذشت و روزگاران سپرى شد . پدران به دیار نیستى رفتند و فرزندان جاى ایشان بگرفتند و خداوند سبحان ، محمد رسول اللّه ( صلى اللّه علیه و آله ) را فرستاد تا وعده خود برآورد و دور نبوّت به پایان برد . در حالى که از پیامبران برایش پیمان گرفته شده بود . نشانه‏هاى پیامبرى‏اش آشکار شد و روز ولادتش با کرامتى عظیم همراه بود . در این هنگام مردم روى زمین به کیش و آیین پراکنده بودند

و هر کس را باور و عقیدت و آیین و رسمى دیگر بود : پاره‏اى خدا را به آفریدگانش تشبیه مى‏کردند . پاره‏اى او را به نامهایى منحرف مى‏خواندند و جماعتى مى‏گفتند که این جهان هستى ، آفریده دیگرى است . خداوند به رسالت محمد ( صلى اللّه علیه و آله ) آنان را از گمراهى برهانید و ننگ جهالت از آنان بزدود .

خداوند سبحان ، مرتبت قرب و لقاى خود را به محمد ( صلى اللّه علیه و آله ) عطا کرد و براى او آن را پسندید که در نزد خود داشت . پس عزیزش داشت و از این جهان فرودین که قرین بلا و محنت است ، روى گردانش نمود و کریمانه جانش بگرفت . درود خدا بر او و خاندانش باد .

محمد ( صلى اللّه علیه و آله ) نیز در میان امّت خود چیزهایى به ودیعت نهاد که دیگر پیامبران در میان امّت خود به ودیعت نهاده بودند زیرا هیچ پیامبرى امّت خویش را بعد از خود سرگردان رها نکرده است ، بى‏آنکه راهى روشن پیش پایشان گشوده باشد یا نشانه‏اى صریح و آشکار براى هدایتشان قرار داده باشد . محمد ( صلى اللّه علیه و آله ) نیز کتابى را که از سوى پروردگارتان بر او نازل شده بود ، در میان شما نهاد ، کتابى که احکام حلال و حرامش در آن بیان شده بود و واجب و مستحب و ناسخ و منسوخش روشن شده بود . معلوم داشته که چه کارهایى مباح است و چه کارهایى واجب یا حرام . خاص و عام چیست و در آن اندرزها و مثالهاست . مطلق و مقید و محکم و متشابه آن را آشکار ساخته . هر مجملى را تفسیر کرده و گره هر مشکلى را گشوده است . و نیز چیزهایى است که براى دانستنش پیمان گرفته شده و چیزهایى است که به نادانستنش رخصت داده شده . احکامى است که در کتاب خدا به وجوب آن حکم شده و در سنت ، آن حکم نسخ گشته و احکامى است که در سنت ، به وجوب آن تاکید شده ولى در کتاب به ترکش رخصت داده شده و نیز اعمالى است که چون زمانش فرازآید ، واجب و چون زمانش سپرى گردد ، وجوبش زایل شود . و در باب امورى که ارتکاب آن گناه کبیره است و خدا به کیفر آن ، وعید آتش دوزخ داده و امورى که ارتکاب آن گناه صغیره است و مستوجب غفران و آمرزش اوست و امورى که اندک آن هم پذیرفته آید و هر کس مخیر است که بیش از آن هم به جاى آورد .

و از این خطبه [ در ذکر حج ] خداوند ، حج خانه خود را بر شما واجب گردانید و خانه خود را قبله‏گاه مردم ساخت . مردم با شوق تمام ، آنسان که ستوران به آبشخور روى نهند و کبوتران به آشیانه پناه برند ، بدان درآیند . خداى سبحان حج را مقرر فرمود تا مردم در برابر عظمت او فروتنى نشان دهند و به عزت و جبروت او اعتراف کنند . و از میان بندگان خود کسانى را برگزید تا صلاى دعوت او شنیدند و اجابت کردند و سخن حق تصدیق نمودند و در آنجا پاى نهادند که پیامبرانش نهاده بودند و به آن فرشتگان همانند شدند که گرد عرشش طواف مى‏کنند و در این سودا که سرمایه‏شان عبادت اوست ، سود فراوان حاصل کردند و تا به میعاد آمرزش او دست یابند بر یکدیگر پیشى جستند . خداوند ، سبحانه و تعالى ، حج را نشانه و علامت اسلام قرار داد و کعبه را پناهگاه پناهندگان و حج را فریضتى واجب ساخت و حقش را واجب گردانید و حج را بر شما مقرر فرمود و گفت : « براى خدا حج آن خانه بر کسانى که قدرت رفتن به آن داشته باشند ، واجب است و هر که راه کفر پیش گیرد بداند که خدا از جهانیان بى‏نیاز است »

دفع بلا از شیعه 

موضوع: چگونه بلاها از شیعیان دفع می شود ، 
سه شنبه 5 مرداد 1389 12:58 ق.ظ

قال مولانا الامام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف : 
(أَنَا خاتَمُ الاَْوْصِیاءِ، وَبی یَدْفَعُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ الْبَلاءَ عَنْ أَهْلی وَشیعَتی)
من، خاتم اوصیایم. خداوند، به سبب من، بلا را از اهل و شیعیانم دفع مى کند. آدرس: الغیبه، طوسى، ص246، ح215
این حدیث شریف را شیخ صدوق و شیخ طوسى(رحمهما الله) از ابونصر خادم نقل کرده اند. ابونصر مى گوید: 
بعد از آن که به خدمت آن حضرت رسیدم، فرمود: «آیا مرا مى شناسى؟» عرض کردم: «بلى.» فرمود: «من کیستم؟» عرض کردم: «تو آقاى من و فرزند آقاى منى.» حضرت فرمود: «من از تو این سؤال را نپرسیدم!» عرض کردم: «خدا مرا فداى تو گرداند! حال خود را، براى من شرح کن.» حضرت فرمود: «من، خاتم اوصیا هستم. خداوند، به سبب من، بلا را از اهل و شیعیانم دفع مى کند. 
مراد از «خاتمیت در وصایت» در قبال وصایتى هست که از حضرت على ابن ابى طالب(علیه السلام) شروع شده است. در هر صورت، پس از ایشان، هیچ امامى نخواهد بود و هرکس ادعاى امامت کند، باطل، است. 
امام در این حدیث می فرمایند : تنها به سبب من است که خداوند اهل بیت و شیعیانم را از گرفتارى و بلاها نجات خواهد داد.

حکایاتی از آیت الله سیدجمال الدین گلپایگانی 

1. حال عنایت شده از امیرالمؤمنین علیه السلام 
علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی داستانی از قول استادش مرحوم آیت الله آقا سید جمال الدین گلپایگانی(ره) نقل می کردند که ایشان روزی فرمودند: 
« در مرحله ای از مراحل سیر و سلوک، حال عجیبی پیدا کردم. و بدین کیفیت بود که نفس خود را افاضه کننده علم و قدرت و رزق و حیات به جمیع موجودات می دیدم، که هر موجودی از موجودات از من مدد می گیرد و من فیض رساننده به کلیه موجودات و عوالم هستند . 
این حال من بود، و از طرفی علماً و اجمالاً نیز می دانستم که این حال صحیح نیست، چون خداوند جل و علا مبدأ همه خیرات است، و افاضه کننده رحمت و وجود به همه موجودات . 
چند شبانه روز این حال طول کشید، هر چه به حرم مطهر حضرت امیر المؤمونین علیه السلام مشرف شدم و در باطن تقاضای گشایش نمودم سودی نبخشید، تصمیم گرفتم به کاظمین مشرف شوم، و آن حضرت را شفیع قرار دهم، تا خداوند متعال مرا از این ورطه نجات دهد. 
هوا سرد بود، به سوی مرقد مطهر حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام از نجف عازم کاظمین شدم یکسره به حرم مطهر مشرف شدم، هوا سرد و فرشهای جلوی ضریح را برداشته بودند، سر خود را در مقابل ضریح روی سنگهای مرمر گذاشتم و آنقدر گریه کردم که آب چشم من بر روی سنگهای مرمر جاری شد.
هنوز سر از زمین برنداشته بودم که حضرت شفاعت فرمودند و حال من عوض شد و فهمیدم که من کیستم؟ من چیستم؟ 
من ذره ای هم نیستم من به قدر پر کاهی قدرت ندارم. اینها همه مال خدا است و بس، و اوست فیاض علی الاطلاق، و اوست حیّ و حیات دهنده، و عالم و علم بخشنده، و قادر و قدرت دهنده، و رازق و روزی رساننده، و نفس من یک دریچه و آیتی است از ظهور آن نور علی الاطلاق. 
در این حال برخاستم، و زیارت و نماز را بجای آوردم و به نجف اشرف مراجعت کردم و چند شبانه روز باز خدا را فیاض و حیّ و قادر در تمام عوالم می دیدم، تا یکبار که به حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام مشرف شدم در وقت مراجعت به منزل در میان کوچه حالتی دست داد که از توصیف خارج است و قریب ده دقیقه سر به دیوار گذاردم، و قدرت بر حرکت نداشتم، این یک حالی بود که امیرالمرمنین علیه السلام مرحمت فرمودند و از حال حاصله در حرم حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام عالیتر و دقیق تر بود و آن حال مقدمه این حال بود. »
اینها همه شواهد زنده ایست از شفاعت آن سروران و امامان علیهم السلام ولی البته باید محکم گرفت و دست بر نداشت، و مانند مرحوم آقا سید جمال الدین سر مسکنت و مذلت در آستانشان فرود آورد. تا دستی از غیب برون آید و کاری بکند. 

2. دیدن صور برزخیه 
آن عارف بزرگ و متقی می فرمود: 
« من وقتی از اصفهان به نجف اشرف مشرف شدم تا مدتی مردم را بصورتهای برزخی خودشان می دیدم بصورتهای وحوش و حیوانات و شیاطین، تا آنکه از کثرت مشاهده ملول شدم.
یک روز که به حرم مطهر مشرف شدم، از امیر المؤمنین علیه السلام خواستم که این حال را از من بگیرد، من طاقت ندارم، آن حضرت علیه السلام هم این حال را از من گرفت و از آن پس مردم را بصورتهای عادی می دیدم. » 

3. مشاهده عذاب میت 
مرحوم آقا سید جمال الدین گلپایگانی می فرمود:
« من در دوران جوانی که در اصفهان بودم نزد دو استاد بزرگ مرحوم آخوند کاشی و جهانگیر خان قشقایی درس اخلاق و سیر و سلوک می آموختم و آنها مربی من بودند.
به من دستور داده بودند که شبهای پنج شنبه و شبهای جمعه در بیرون اصفهان به قبرستان تخت فولاد بروم و قدری در عالم مرگ و ارواح، عبادت و تفکر کنم. عادت من این بود که شبهای پنج شنبه و جمعه به قبرستان تخت فولاد می رفتم. و مقدار یکی دو ساعت در بین قبرها و در مقبره ها حرکت می کردم و تفکر می نمودم و بعد از آن چند ساعتی استراحت نموده، و سپس برای نماز شب و مناجات بر می خاستم و نماز صبح را می خواندم و پس از آن به اصفهان بر می گشتم . 
شبی از شبهای زمستان که هوا بسیار سرد بود و برف هم می آمد. من برای تفکر در ارواح و ساکنان وادی آن عالم از اصفهان حرکت کردم و به تخت فولاد آمدم و در یکی از حجرات رفتم. 
خواستم دستمال خود را باز کرده چند لقمه ای از غذا بخورم و بعد بخوابم تا حدود نیمه شب بیدار و مشغول کارها و دستورات خود از عبادات گردم، در این حال در مقبره را زدند تا جنازه ای را که از ارحام و بستگان صاحب مقبره بود و از اصفهان آورده بودند آنجا بگذارند . 
شخص قاری قرآن که متصدی مقبره بود مشغول تلاوت شد تا آنها صبح بیایند و جنازه را دفن نمایند. آن جماعت جنازه را گذاردند و رفتند و قاری قرآن هم مشغول تلاوت شد.
من همین که دستمال را باز کرده و می خواستم مشغول خوردن غذا شوم، دیدم که ملائکه عذاب آمدند و مشغول عذاب کردن آن مرده شدند. 
چنان گرزهای آتشین بر سر او می زدند که آتش به سوی آسمان زبانه می کشید، و فریادهایی از این مرده بر می خواست که گویی تمام این قبرستان عظیم را متزلزل می کرد.
نمی دانم اهل چه معصیتی بود؟ از حاکمان جائر و ظالم بود که این طور مستحق عذاب بود؟ و ابداً قاری قرآن اطلاعی نداشت، آرام بر سر جنازه نشسته و به تلاوت اشتغال داشت. 
من از مشاهده این منظره از حال رفتم، بدنم می لرزید، رنگم پرید و هر چه به صاحب مقبره ( قاری قرآن) اشاره می کردم که در را باز کن من می خواهم بیرون بروم، او نمی فهمید، هر چه می خواستم به او بگویم زبانم قفل شده بود و حرکت نمی کرد.
بالاخره به او فهماندم که چفت در را باز کن، من می خواهم بروم. گفت: آقا هوا سرد است، برف روی زمین را پوشانیده و در راه گرگ است تو را می درد. هر چه می خواستم به او بفهمانم که من طاقت ماندن ندارم، او ادراک نمی کرد به ناچار خود را به در اتاق کشاندم، در را باز کردم و خارج شدم. 
تا اصفهان با آنکه مسافت زیادی نیست بسیار به سختی رفتم و چندین بار به زمین خوردم، رفتم در حجره و یک هفته مریض بودم. 
مرحوم آخوند کاشی و جهانگیر خان می آمدند حجره و عیادت می کردند و به من دوا می دادند. جهانگیر خان برای من کباب باد می زد و به زور به حلق من فرو می برد تا کم کم قدری قوت گرفتم. » 

4. بیرون آمدن دو پرتو نور از چشمان آیت الله گلپایگانی 
آیت الله شیخ جواد کربلایی فرمودند: 
« آقای بهجت حدود 30، 40 سال پیش یا بیشتر یک وقتی صحبت ایشان ( آیت الله آقا سیدجمال الدین گلپایگانی ) را می فرمودند، نقل کردند که : 
یک شب بعد از نماز مغرب و عشاء دیدم ایشان (آیت الله گلپایگانی) می خواهند به وادی السلام بروند. من هم همراه ایشان راه افتادم. 
حالا هر دو ساکت بودند و حرفی نمی زدند و مشغول ذکر بودند در این تاریکی در وادی السلام سر یک سقیفه ای که آنجاها هست یک گوشه ای نشستیم.
در آن تاریکی ایشان (مرحوم آیت الله گلپایگانی) مشغول ذکر بودند. یک دفعه دیدم که از دو تا چشمهای ایشان مثل دو لوله نور بیرون زد. و تمام آن فضا را روشن کرد. 
هیچ حرفی هم با هم نداشتیم او مشغول خودش بود. و دوباره برگشتیم و به منزل رفتیم. »

حکایاتی از آیت الله سیدجمال الدین گلپایگانی 

1. حال عنایت شده از امیرالمؤمنین علیه السلام 
علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی داستانی از قول استادش مرحوم آیت الله آقا سید جمال الدین گلپایگانی(ره) نقل می کردند که ایشان روزی فرمودند: 
« در مرحله ای از مراحل سیر و سلوک، حال عجیبی پیدا کردم. و بدین کیفیت بود که نفس خود را افاضه کننده علم و قدرت و رزق و حیات به جمیع موجودات می دیدم، که هر موجودی از موجودات از من مدد می گیرد و من فیض رساننده به کلیه موجودات و عوالم هستند . 
این حال من بود، و از طرفی علماً و اجمالاً نیز می دانستم که این حال صحیح نیست، چون خداوند جل و علا مبدأ همه خیرات است، و افاضه کننده رحمت و وجود به همه موجودات . 
چند شبانه روز این حال طول کشید، هر چه به حرم مطهر حضرت امیر المؤمونین علیه السلام مشرف شدم و در باطن تقاضای گشایش نمودم سودی نبخشید، تصمیم گرفتم به کاظمین مشرف شوم، و آن حضرت را شفیع قرار دهم، تا خداوند متعال مرا از این ورطه نجات دهد. 
هوا سرد بود، به سوی مرقد مطهر حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام از نجف عازم کاظمین شدم یکسره به حرم مطهر مشرف شدم، هوا سرد و فرشهای جلوی ضریح را برداشته بودند، سر خود را در مقابل ضریح روی سنگهای مرمر گذاشتم و آنقدر گریه کردم که آب چشم من بر روی سنگهای مرمر جاری شد.
هنوز سر از زمین برنداشته بودم که حضرت شفاعت فرمودند و حال من عوض شد و فهمیدم که من کیستم؟ من چیستم؟ 
من ذره ای هم نیستم من به قدر پر کاهی قدرت ندارم. اینها همه مال خدا است و بس، و اوست فیاض علی الاطلاق، و اوست حیّ و حیات دهنده، و عالم و علم بخشنده، و قادر و قدرت دهنده، و رازق و روزی رساننده، و نفس من یک دریچه و آیتی است از ظهور آن نور علی الاطلاق. 
در این حال برخاستم، و زیارت و نماز را بجای آوردم و به نجف اشرف مراجعت کردم و چند شبانه روز باز خدا را فیاض و حیّ و قادر در تمام عوالم می دیدم، تا یکبار که به حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام مشرف شدم در وقت مراجعت به منزل در میان کوچه حالتی دست داد که از توصیف خارج است و قریب ده دقیقه سر به دیوار گذاردم، و قدرت بر حرکت نداشتم، این یک حالی بود که امیرالمرمنین علیه السلام مرحمت فرمودند و از حال حاصله در حرم حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام عالیتر و دقیق تر بود و آن حال مقدمه این حال بود. »
اینها همه شواهد زنده ایست از شفاعت آن سروران و امامان علیهم السلام ولی البته باید محکم گرفت و دست بر نداشت، و مانند مرحوم آقا سید جمال الدین سر مسکنت و مذلت در آستانشان فرود آورد. تا دستی از غیب برون آید و کاری بکند. 

2. دیدن صور برزخیه 
آن عارف بزرگ و متقی می فرمود: 
« من وقتی از اصفهان به نجف اشرف مشرف شدم تا مدتی مردم را بصورتهای برزخی خودشان می دیدم بصورتهای وحوش و حیوانات و شیاطین، تا آنکه از کثرت مشاهده ملول شدم.
یک روز که به حرم مطهر مشرف شدم، از امیر المؤمنین علیه السلام خواستم که این حال را از من بگیرد، من طاقت ندارم، آن حضرت علیه السلام هم این حال را از من گرفت و از آن پس مردم را بصورتهای عادی می دیدم. » 

3. مشاهده عذاب میت 
مرحوم آقا سید جمال الدین گلپایگانی می فرمود:
« من در دوران جوانی که در اصفهان بودم نزد دو استاد بزرگ مرحوم آخوند کاشی و جهانگیر خان قشقایی درس اخلاق و سیر و سلوک می آموختم و آنها مربی من بودند.
به من دستور داده بودند که شبهای پنج شنبه و شبهای جمعه در بیرون اصفهان به قبرستان تخت فولاد بروم و قدری در عالم مرگ و ارواح، عبادت و تفکر کنم. عادت من این بود که شبهای پنج شنبه و جمعه به قبرستان تخت فولاد می رفتم. و مقدار یکی دو ساعت در بین قبرها و در مقبره ها حرکت می کردم و تفکر می نمودم و بعد از آن چند ساعتی استراحت نموده، و سپس برای نماز شب و مناجات بر می خاستم و نماز صبح را می خواندم و پس از آن به اصفهان بر می گشتم . 
شبی از شبهای زمستان که هوا بسیار سرد بود و برف هم می آمد. من برای تفکر در ارواح و ساکنان وادی آن عالم از اصفهان حرکت کردم و به تخت فولاد آمدم و در یکی از حجرات رفتم. 
خواستم دستمال خود را باز کرده چند لقمه ای از غذا بخورم و بعد بخوابم تا حدود نیمه شب بیدار و مشغول کارها و دستورات خود از عبادات گردم، در این حال در مقبره را زدند تا جنازه ای را که از ارحام و بستگان صاحب مقبره بود و از اصفهان آورده بودند آنجا بگذارند . 
شخص قاری قرآن که متصدی مقبره بود مشغول تلاوت شد تا آنها صبح بیایند و جنازه را دفن نمایند. آن جماعت جنازه را گذاردند و رفتند و قاری قرآن هم مشغول تلاوت شد.
من همین که دستمال را باز کرده و می خواستم مشغول خوردن غذا شوم، دیدم که ملائکه عذاب آمدند و مشغول عذاب کردن آن مرده شدند. 
چنان گرزهای آتشین بر سر او می زدند که آتش به سوی آسمان زبانه می کشید، و فریادهایی از این مرده بر می خواست که گویی تمام این قبرستان عظیم را متزلزل می کرد.
نمی دانم اهل چه معصیتی بود؟ از حاکمان جائر و ظالم بود که این طور مستحق عذاب بود؟ و ابداً قاری قرآن اطلاعی نداشت، آرام بر سر جنازه نشسته و به تلاوت اشتغال داشت. 
من از مشاهده این منظره از حال رفتم، بدنم می لرزید، رنگم پرید و هر چه به صاحب مقبره ( قاری قرآن) اشاره می کردم که در را باز کن من می خواهم بیرون بروم، او نمی فهمید، هر چه می خواستم به او بگویم زبانم قفل شده بود و حرکت نمی کرد.
بالاخره به او فهماندم که چفت در را باز کن، من می خواهم بروم. گفت: آقا هوا سرد است، برف روی زمین را پوشانیده و در راه گرگ است تو را می درد. هر چه می خواستم به او بفهمانم که من طاقت ماندن ندارم، او ادراک نمی کرد به ناچار خود را به در اتاق کشاندم، در را باز کردم و خارج شدم. 
تا اصفهان با آنکه مسافت زیادی نیست بسیار به سختی رفتم و چندین بار به زمین خوردم، رفتم در حجره و یک هفته مریض بودم. 
مرحوم آخوند کاشی و جهانگیر خان می آمدند حجره و عیادت می کردند و به من دوا می دادند. جهانگیر خان برای من کباب باد می زد و به زور به حلق من فرو می برد تا کم کم قدری قوت گرفتم. » 

4. بیرون آمدن دو پرتو نور از چشمان آیت الله گلپایگانی 
آیت الله شیخ جواد کربلایی فرمودند: 
« آقای بهجت حدود 30، 40 سال پیش یا بیشتر یک وقتی صحبت ایشان ( آیت الله آقا سیدجمال الدین گلپایگانی ) را می فرمودند، نقل کردند که : 
یک شب بعد از نماز مغرب و عشاء دیدم ایشان (آیت الله گلپایگانی) می خواهند به وادی السلام بروند. من هم همراه ایشان راه افتادم. 
حالا هر دو ساکت بودند و حرفی نمی زدند و مشغول ذکر بودند در این تاریکی در وادی السلام سر یک سقیفه ای که آنجاها هست یک گوشه ای نشستیم.
در آن تاریکی ایشان (مرحوم آیت الله گلپایگانی) مشغول ذکر بودند. یک دفعه دیدم که از دو تا چشمهای ایشان مثل دو لوله نور بیرون زد. و تمام آن فضا را روشن کرد. 
هیچ حرفی هم با هم نداشتیم او مشغول خودش بود. و دوباره برگشتیم و به منزل رفتیم. »

امام علی(علیه السلام) در آیینه نهج البلاغه(1)

اولویت امام على(ع) براى خلافت  1ـ قال على(ع): «فوالله ما زلت مدفوعا عن حقى مستاثرا على منذ قبض الله نبیه حتى یوم الناس هذا» «به خدا سوگند! از زمان رحلت پیامبر تا به امروز مرا از حق خویش (خلافت و رهبرى) محروم و دیگران را بر من مقدم داشتند.» (1)  2ـ امام(ع) در جواب کسى که به حضرت گفت: تو بر امر خلافت‏حریصى! فرمود:  «بل انتم والله لاحرص و ابعد و انا اخص و اقرب و انما طلبت‏حقا لى و انتم تحولون بینى و بینه و تضربون وجهى دونه‏» (2) ;  «شما (شیفتگان خلافت) بر تصاحب آن حریص‏تر و از پیغمبر خدا دورترید و حال آنکه من از نظر روحى و جسمى به آن حضرت نزدیکترم و حق خود را طلب مى‏کنم و این شمایید که میان من و حق مسلم من حائل مى‏شوید و از آن منصرفم مى‏سازید. «آیا آنکه حق خویش را مى‏طلبد حریص‏تر است؟ یا آنکه به حق دیگران چشم دوخته؟».  3ـ قال(ع): «اللهم انى استعدیک على قریش و من اعانهم فانهم قطعوا رحمى و صغروا عظیم منزلتى و اجمعوا على منازعتى امرا هو لى‏» (3) ;  «خدایا! از ظلم قریش و همدستان آنها به تو شکایت مى‏کنم، اینها با من قطع رحم کردند و منزلت والاى مرا تحقیر نمودند; و در قیام بر علیه من در رابطه با خلافتى که خاص من بود، متحد شدند.»  4ـ قال(ع): «اما والله لقد تقمصها ابن ابى قحافه و انه لیعلم ان محلى منها محل القطب من الرحى ینحدر عنى السیل و لا یرقى الى الطیر» (4) ;  «به خدا سوگند! (ابوبکر) خلافت را مانند پیراهنى به تن کرد، در حالى که مى‏دانست تنها محور دستگاه خلافت من هستم. چرا که سرچشمه‏هاى علم و فضیلت از کوهسار شخصیت من سرازیر مى‏شود و شاهباز وهم و اندیشه از رسیدن به قله عظمت من عاجز است.»  سکوت و صبر  1ـ قال على(ع): «فنطرت فاذا لیس لى معین الا اهل بیتى فضننت‏بهم عن الموت و اغضیت على القذى و شربت على الشجى و صبرت على اخذ الکظم و على امر من طعم العلقم‏» (5) ;  «پس از رحلت پیامبر (و محرومیت از خلافت) در کار خویش اندیشیدم و ناگهان دیدم که یاورى براى من جز اهل بیتم نیست; پس به مرگشان (در راه گرفتن حق خویش) راضى نشدم و چشمى را که خار در آن خلیده بود، بستم و با گلویى که استخوان در آن مانده بود، نوشیدم و بر گرفتگى راه نفس و حوادث تلختر از زهر صبر کردم‏».  2ـ قال(ع): «فرایت ان الصبر على هاتا احجى، فصبرت و فى العین قذى و فى الحلق شجا ارى تزاثى نهبا» (6) ;  «عاقبت دیدم که بردبارى و صبر به عقل و خرد نزدیکتر است، پس شکیبایى ورزیدم، مانند کسى که خاشاک در چشم و استخوان در گلو داشت، و آشکارا مى‏دیدم که میراثم به غارت مى‏رود.»  3ـ قال(ع): «لقد علمتم انى احق الناس به من غیرى، و والله لاسلمن ما سلمت امور المسلمین و لم یکن فیها جور الا على خاصه‏» (7) ;  «خوب مى‏دانید که من از همه به خلافت‏شایسته‏ترم، و به خدا سوگند! تا زمانى که اوضاع مسلمین به سامان باشدو به غیر از من به دیگرى ستم نشود; همچنان خاموش خواهم بود.»  فلسفه سکوت  منطق دین‏ورزى در مکتب علوى ایجاب مى‏کرد که على(ع) پس از رحلت رسول اکرم(ص)، بیست و پنج‏سال سکوت براى حفظ مصالح عالى دینى را بر قیام و برپایى نهضت‏حق‏طلبانه ترجیح دهد. گرچه انتخاب این راه بر آن حضرت بس تلخ و فرساینده بود، چرا که اگر قیام امام به شهادت خود و فرزندانش هم منجر مى‏شد، آرزوى دیرینه وى برآورده مى‏شد. ولى همان‏گونه که از کلمات حضرت استفاده مى‏شود، انتخاب راه نخست، نبود جز به انگیزه حفظ وحدت اسلامى و حراست از کیان نوپاى اسلام، که فرازهایى از این کلمات را ذکر مى‏کنیم:  1ـ قال على(ع): «فرایت ان الصبر على ذلک افضل من تفریق کلمه المسلمین و سفک دمائهم و الناس حدیثو عهد بالاسلام والدین یمخض مخض الوطب یفسده ادنى وهن و یعکسه اقل خلق‏» (8) ;  «با خود اندیشیدم و دیدم که صبر (بر محرومیت از حق ولایت و زعامت مسلمین) بهتر است از به هم زدن وحدت مسلمین و ریخته شدن خونشان، چرا که مردم تازه مسلمان بودند و دین نوپا به مشکى مى‏ماند که کمترین سسستى آن را تباه و ناتوان‏ترین مردم آن را وارانه مى‏کرد.»  2ـ قال(ع): «و ایم الله لولا مخافه الفرقه بین المسلمین و ان یعود الکفر و یبور الدین لکنا على غیر ما کنا علیه‏» (9) ;  3ـ «به خدا سوگند! اگر بیم وقوع تفرقه میان مسلمین و بازگشت کفر، و تباهى دین نبود، برخورد ما با (مدعیان خلافت) به گونه‏اى دیگر بود.»  4ـ على(ع) وقتى سروده یکى از فرزندان ابولهب را در ستایش خویش شنید فرمود:  «سلامه الدین احب الینا من غیره‏» (10) ; «در شرایط حساس بعد از رسول خدا(ص) براى ما حفظ اساس دین (که جز با چشم‏پوشى از حق خلافت ما حاصل نمى‏شود) از هر چیز دیگر ارزشمندتر است.»  5ـ باز حضرتش در جواب پیشنهاد عمویش عباس که حضرت را از شرکت در شوراى پیشنهادى خلیفه دوم برحذر مى‏داشت، فرمود:  «انى اکره الخلاف‏» (11) ;  «من ایجاد اختلاف بین مسلمین را نمى‏پسندم.»  6ـ و آنگاه که با فتنه‏انگیزى ابوسفیان در قالب پیشنهاد بیعت‏با آن حضرت، روبرو شد جامعه اسلامى را براى مقابله هوشیارانه با امواج فتنه‏هاى دین‏برانداز کفرپیشگان دیروز و منافقان امروز، دعوت فرمود که:  «شقوا امواج الفتن بسفن النجاه و عرجوا عن طریق المنافره وضعوا عن تیجان المفاخره‏» (12) ;  «امواج دریاى فتنه را با کشتیهاى نجات بشکافید، و از راه اختلاف و تفرقه دورى گزینید و نشانه‏هاى تفاخر بر یکدیگر را بر زمین نهید.»  پس از رسیدن به خلافت‏بیعت مردم  در تاریخ خلافت اسلامى هیچ خلیفه‏اى مانند على(ع) با اکثریت قریب به اتفاق آراء براى خلافت و زمامدارى مسلمین برگزیده نشد.  پس از قتل عثمان اجتماع عظیمى از مسلمانان در مسجد تشکیل شد، به گونه‏اى که مسجد پر از اصحاب و مهاجرین و انصار گردید; شخصیتهاى بزرگى همچون عمار یاسر و ابوالهیثم بن‏تیهان ر رفاعه بن‏رافع و مالک بن‏عجلان و ابو ابوب انصارى و ... پس از ذکر سوابق درخشان و فضایل امام على(ع) به این نتیجه رسیدند که باید با على(ع) بیعت کرد. در این هنگام انبوه جمعیت فریاد برآوردند که: ما به ولایت على(ع) راضى هستیم; و پس از آن همگى به سوى خانه حضرت حرکت کردند و با اصرار تمام خواهان بیعت‏با امام(ع) شدند. امام على(ع) فرمود: اکنون که بر بیعت‏با من اصرار دارید، باید مراسم بیعت علنى و در مسجد برگزار شود.  سرانجام در 25 ذى‏الحجه (13) مردم مسلمان با اکثریتى چشم‏گیر به پیشوایى حضرت راى داده و با او به عنوان امام و رهبر جامعه اسلامى بیعت نمودند.  على(ع) در رابطه با جریان بیعت مردم چنین مى‏فرماید:  «حتى‏انقطعت النعل و سقط الرداء و وطئ الضعیف و بلغ من سرور الناس ببیعتهم ایاى ان‏ابتهج‏بها الصغیر و هدج الیها الکبیر و تحامل نحوها العلیل و حسرت الیها الکعاب‏» (14) ;  «در اثر ازدحام جمعیت جهت‏بیعت‏با من، بند کفشها بگسست و عبا از دوش افتاد و درمانده‏ها زیر پا ماندند و شادى مردم به حدى رسید که حتى کودکان هم خشنود شدند. در آن روز، پیر و ناتوان براى بیعت آمدند و دختران براى مشاهده منظر باشکوه بیعت، نقاب از چهره برداشتند.»  و هنگام پیمان‏شکنى طلحه و زبیر، به بیعت همگانى مردم در آغاز خلافت‏خویش اشاره مى‏فرماید که: «والله ما کانت لى فى الخلافه رغبه و لا فى الولایه اربه ولکنکم دعوتمونى الیها و حملتمونى علیها» (15) ;  «به خدا سوگند!، من نه به خلافت تمایل داشتم و نه از پذیرفتن آن هدف بدى در سر مى‏پروراندم; این شما بودید که با بیعت‏خود مرا به آن دعوت و بر گرفتن زمام آن وادارم نمودید.»  پیمان‏شکنى  با اینکه مردم با اکثریت قاطع دست‏بیعت‏به امام خویش دادند، ولى هنوز چند صباحى نگذشته بود که عده‏اى پیمان‏شکنى را آغاز نموده، با کارشکنى‏ها و شورشهاى پى در پى خود مانع استقرار حکومت نوپاى امیرالمؤمنین(ع) و گسترش عدل و داد و تحقق اهداف عالى آن شدند.  امام على(ع) از این پیمان‏شکنان زمان خود و مارقین و قاسطین که به خاطر ریاست‏طلبى و فقدان بصیرت دینى در برابرش طغیان نمودند چنین یاد مى‏کند که:  «فلما نهضت‏بالامر نکثت طائفه و مرقت اخرى و قسط آخرون‏» (16) ;  «زمانى که زمام حکومت را در دست گرفتم، گروهى پیمان خود را شکستند و عده‏اى از اطاعتم سرپیچى نموده و از دین خارج شدند و دسته‏اى براى ریاست و مقام از اطاعت‏حق سرباز زدند.»  حال جاى سؤال است که انگیزه این طغیانها و پیمان‏شکنیهاى بى‏سابقه چه بود؟ چرا با شخصیتى همچون امام على(ع) مخالفت ورزیدند؟ خلیفه‏اى که خود انتخاب نموده بودند و بر آرمانهاى والاى او آشنایى داشتند. با اندکى فراست، اوضاع آشفته‏اى را در آغاز خلافت امام على بن‏ابیطالب(ع) در جامعه اسلامى مى‏یابیم; دوره‏اى که خویشان خلیفه پیشین و فرومایگان متملق با مقدم داشتن خواسته سردمداران حکومت، بر همه چیز تسلط یافته و بیت‏المال مسلمین را جزئى از ثروتهاى کلان خویش مى‏شمردند; ثروتهاى افسانه‏اى که نوعى تقلید از امپراطوریهاى بزرگ عصر و پادشاهى زمان جاهلیت‏بود.  امیرالمؤمنین وارث اجتماعى بود که معاویه در آن، قدرتى همانند قدرت پادشاهان روم براى خویش فراهم ساخته بود; بدیهى است در چنان شرایطى هر اقدامى براى اصلاح وضع نابسامان موجود، با کارشکنیهاى کوبنده روبرو مى‏شد.

کسانى که تا دیروز اموال عمومى را در اختیار داشتند، چگونه مى‏توانند حکومت عدلى را بپذیرند که در آن پایین‏ترین طبقات اجتماع با مرفه‏ترین آنها در یک ردیف قرار داده مى‏شد; و همه امتیازات غیر منطقى لغو شده و تنها قانون الهى بر آنان حکومت مى‏کرد.  «طلحه و زبیر» که گمان مى‏کردند با به حکومت رسیدن على(ع) هم، مى‏توانند موقعیت‏سیاسى خود را حفظ نموده و به زراندوزى پردازد، هنگامى که سختیگیرى بجا و مراقبت‏شدید در حفظ بیت‏المال راء;ا خ‏خ مشاهده کردند و از رسیدن به آرزوهاى خویش مایوس گشتند; در صدد شورش برآمدند که جنگ جمل ساخته این گروه زراندوز بود. و معاویه که واپسین روزهاى خلافت عثمان زمینه سلطه و حکومت‏بلا منازع خود را بر سرزمین پهناور اسلامى فراهم نموده بود; وقتى با حکومتى روبرو مى‏شود که حتى براى یکروز هم او و حکومتش را تحمل نمى‏کند علم مخالفت و شورش برمى‏دارد و با حکومت الهى على(ع) وارد جنگ مى‏شود و عمده توان جنگى و اقتصادى مسلمین را فداى جاه‏طلبى خود نموده و جنگ صفین را تدارک مى‏بیند. ولى آنگاه که خود را در آستانه نابودى و شکست مى‏بیند و دیگر توان مقابله با سربازان امام على(ع) را ندارد، از راه نیرنگ و تزویر وارد شده و خود را از شکست نهایى نجات مى‏دهد.  فریب و تزویرى که سرانجام گروهى متعصب و مقدس ماب، فاقد بینش و بصیرت صحیح دینى (خوارج) را به عنوان سومین مانع موفقیت‏حکومت عدل، پدید مى‏آورد و فتنه‏اى به مراتب خطرناکتر از فتنه‏هاى نخستین در جامعه به پا مى‏شود و این مولى الموحدین على بن‏ابیطالب(ع) بود که توانست، آن را در نطفه خفه کند و سرطانى مهلک را از جامعه اسلامى ریشه‏کن نماید.  آن حضرت براى اجراى عدالت و برپایى حکومت قانون در جامعه اسلامى با هر یک از موانع برخوردى مناسب نموده و عزم راسخ خویش را در اجراى عدل و مساوات اسلامى بر همگان آشکار ساخت; و به راستى پنج‏سال حکومت و خلافت امام على(ع) نمودى از حکومت اسلامى و الگوى راستى و درستى بود.  برخورد على(ع) با ناکثین  ناکثین، پیمان‏شکنانى بودند که به رهبرى طلحه و زبیر بر حکومت عدل على(ع) شوریده بودند، هنگامى که عده‏اى به ظاهر خیراندیش از امام(ع) خواستند تا از تعقیب طلحه و زبیر صرف‏نظر نماید، در جواب آنها فرمود:  «والله لا اکون کالضبع: تنام على طول اللدم، حتى یصل الیها طالبها و یختلها راصدها و لکنى اضرب بالمقبل الى الحق المدبر عنه و بالسامع المطیع، العاصى المریب ابدا حتى یاتى على یومى‏» (17) ;  «به خدا سوگند! من همچون «کفتار» نیستم که با ضربات آرام و ملایم بر در لانه‏اش به خواب رود; و ناگهان دستگیرش سازند; نه «من کاملا مراقب مخالفان هستم‏» و با شمشیر برنده پیروان حق، کسانى را که به حق پشت کرده‏اند، ریشه‏کن خواهم کرد و به کمک پیروان راستین، افراد نافرمان و طغیانگر، و تردیدکنندگان در حق را براى همیشه برکنار خواهم نمود. من تا واپسین روزهاى زندگیم این راه را ادامه خواهم داد.»  قال(ع): «اللهم انهما قطعانى و ظلمانى و نکثا بیعتى و آلبا الناس على فاحلل ما عقدا و لا تحکم لهما ما ابرما» (18) ;  «پروردگارا! این دو نفر (طلحه و زبیر) رشته خویشاوندى را با من بریدند، و بى‏پروا به من ستم کردند; بیعت‏خود را با من شکسته و مردم را علیه من برانگیختند.  خداى! تو خود گره‏هایى را که اینها بسته‏اند، بگشا; و رشته‏ها و (اهداف شوم) آنها را استوار مکن.»  حضرت على(ع) خطاب به اصحاب جمل فرمود:  «کنتم جند المراه و اتباع البهیمه; رغا فاجبتم و عقر فهربتم; اخلاقکم دقاق و عهدکم شقاق و دینکم نفاق‏» (19) ;  «شما (پیمان‏شکنان جنگ جمل) سپاه «زن‏» بودید و پیروان حیران (شتر); به «صداى او» برخاستید و با «پى شدندش‏» فرار کردید. اخلاق شما پست، پیمانتان سست و آیین شما دورویى و نفاق است.»  برخورد على(ع) با معاویه  حضرت على(ع) در رد پیشنهاد سازش با معاویه فرمود:  «والله لا اداهن فى دینى و لا اعطى الدنى فى امرى‏» (20) ;  «به خدا سوگند من در دینم (با ستمگران) سازش نمى‏کنم و امور مملکت را به دست افراد پستى (چون معاویه) نمى‏سپارم.»  قال(ع): «ساجهد فى ان اطهر الارض من هذا الشخص المعکوس، حتى تخرج المدره من بین حب الحصید» (21) ;  «به زودى مى‏کوشم تا زمین را از این شخص وارونه و کالبد واژگون (معاویه) پاک سازم، باشد که سنگ و خاشاک (افراد ناشایست) از میان دانه‏هاى درو شده بیرون آید.»  امام(ع) در جواب نامه معاویه چنین نوشت:  «و اما طلبک الى الشام فانى لم اکن لاعطیک الیوم ما منعتک امس‏» (22) ;  «اما اینکه خواسته‏اى (حکومت) شام را به تو واگذارم!  آگاه باش، من چیزى را که دیروز از تو منع کردم; امروز به تو نخواهم بخشید.»  على(ع) در نامه‏اى به عمروعاص مى‏نویسد:  «... فان یمکنى الله منک و من‏ابن ابى‏سفیان اجزکما بما قدمتما» (23) ;  «اگر خداوند به من امکان دسترسى به تو و پسر ابوسفیان (معاویه) را بدهد; شما را به خاطر اعمال گذشته (و ظلم و تجاوزهایتان) کیفر خواهم نمود.»  موضعگیرى على(ع) در برابر خوارج  قال على(ع): «ثم انتم شرار الناس و من رمى به الشیطان مرامیه و ضرب به تیهه‏» (24) ;  «شما بدترین مردم هستید. شما تیرهایى هستید در دست‏شیطان که از وجود پلید شما براى زدن نشانه خود استفاده مى‏کند و به وسیله شما مردم را در حیرت و تردید و گمراهى مى‏افکند.»  قال(ع): «اف لکم! لقد لقیت منکم برحا، یوما انادیکم و یوما اناجیکم، فلا احرار صدق عند النداء و لا اخوان ثقه عند النجاء! » (25) ;  «واى بر شما! (از گفتار و کردار زشت‏شما به تنگ آمدم)، چقدر ناراحتى از شماء;ء دیدم؟! روزى شما را «براى یارى دین‏» مى‏خوانم و روزى، راز جنگ به شما مى‏گویم، و شما، نه مردان آزاده راستگو هستید و نه برادران مطمئن و رازدار.»  امام پس از مقابله با فتنه خوارج فرماید:  «فانا فقات عین الفتنه و لم یکن لیجترئ علیها احد غیرى بعد ان ماج غیهبها واشتد کلبها» (26) ;  «این من بودم که چشم فتنه را درآوردم (و کمر به نابودى انسانهایى به ظاهر مقدس ماب بستم) «و حال آنکه غیر من کسى جرات چنین کارى را نداشت‏» پس از آنکه موج دریاى تاریکى و شبهه‏ناکى آن بالا گرفته بود (و انسانهایى را فریفته) و هارى آن فزونى یافته بود.»  منشور جاوید امام على(ع)  پیشواى تقواپیشگان حضرت على(ع) در حکومت پنج‏ساله خویش با وجود تمامى مشکلات در جهت اجراى عدالت و مساوات اسلامى و احیاى ارزشهاى دینى تمام توان خویش را به کار برد و دست چپاولگران را از بیت‏المال کوتاه و افراد نالایق را از حکومت‏برکنار نمود و با کمال دقت مراقب اجراى احکام و فرامین حیاتبخش اسلام شد و از کوچکترین تخلف و بى‏اعتنایى مسؤولین و آحاد ملت‏به قوانین الهى چشم‏پوشى نکرد و با صدور فرامین حکومتى و ایراد سخنرانیهاى روشنگر خویش، راههاى رشد و کمال بشرى را بیان فرمود و تا آخرین روزهاى عمر پربرکت‏خویش، در بستر شهادت هم بر ایراد سخنان ماندگار و توصیه‏هاى سرنوشت‏ساز اهتمام ورزید. با نقل فرازهایى از وصیتنامه امام در واپسین روزهاى حیات این مجموعه را به پایان مى‏رسانیم:  «قال على(ع) للحسن و الحسین (علیهما السلام) - اوصیکما بتقوى الله و الا تبغیا الدنیا و ان بغتکما ... و قولا بالحق واعملا للاجر و کونا للظالم خصما و للمظلوم عونا.  اوصیکما و جمیع ولدى و اهلى و من بلغه کتابى: بتقوى الله و نظم امرکم و صلاح ذات بینکم.  الله الله فى الایتام فلا تغبوا افواههم و لا یضیعوا بحضرتکم.  والله الله فى جیرانکم، فانهم وصیه نبیکم. والله الله فى القرآن، لا یسبقکم بالعمل به غیرکم. والله الله فى الصلاه فانها عمود دینکم.  والله الله فى بیت ربکم، لاتخلوه ما بقیتم ... والله الله فى الجهاد باموالکم و انفسکم والسنتکم فى سبیل الله ...  لا تترکوا الامر بالمعروف والنهى عن المنکر فیولى علیکم شرارکم ثم تدعون فلا یستجاب لکم (27) ;  «1 - شما را به تقواى الهى و ترس از خداوند سفارش مى‏کنم، در پى دنیاپرستى نباشید گرچه به سراغ شما آید ... سخن حق بگویید و براى اجر و پاداش (الهى) عمل کنید. دشمن ستمگران و یاور ستمدیدگان باشید.  2 - من شما و تمام فرزندان و خاندانم و کسانى را که، این وصیتنامه به آنها مى‏رسد، به تقوى و ترس از خداوند و رعایت نظم در تمام امور و اصلاح بین مسلمین، سفارش مى‏کنم.  3 - در رابطه با رعایت‏حقوق یتیمان از خدا پروا کنید. چنان نباشد که آنان گاه سیر و گاه گرسنه باشند، مباد که در اثر غفلت‏شما از بین بروند.  4 - خدا را، خدا را، در نظر داشته باشید، در باره همسایگان، و با آنها خوش‏رفتارى کنید، چرا که همیشه پیامبر خدا(ص) در باره آنها سفارش مى‏فرمود.  5 - خدا را، خدا را! در توجه به قرآن، نکند که دیگران در عمل به آن بر شما پیشى گیرند.  6 - در مورد «نماز» از خدا پروا کنید، چرا که ستون دین شماست.  7 - خدا را، خدا را! در باره (حج) خانه پروردگارتان، تا زنده‏اید آن را خالى نگذارید.  8 - در رابطه با جهاد با مالها و جانها و زبانهاى خویش، خدا را در نظر گیرید.  9 - امر به معروف و نهى از منکر را ترک نکنید، که اشرار بر شما مسلط شوند، سپس هر چه (براى نابودى آنها) دعا کنید، مستجاب نشود. ) (چرا که تسلط اشرار نتیجه بى‏تفاوتى شما در برابر مفاسد و منکرات جامعه است.»  پى‏نوشت ها:  1- نهج‏البلاغه صبحى صالح، خطبه‏6.  2- همان، خطبه 172.  3- همان.  4- همان، خطبه‏3.  5- نهج‏البلاغه، خطبه‏26.  6- همان، خطبه‏3.  7- همان، خطبه 74.  8- شرح نهج‏البلاغه ابن ابى‏الحدید، ذیل خطبه 65 (به نقل از سیرى در نهج‏البلاغه).  9- همان، ذیل خطبه‏119.  10- همان.  11- همان، خطبه‏119 (نقل از سیرى در نهج‏البلاغه).  12- نهج‏البلاغه صبحى صالح، خطبه 5.  13- تاریخ طبرى (مترجم)، ج‏6، ص 2338، چاپ انتشارات بنیاد فرهنگ.  14- نهج‏البلاغه، خطبه 224.  15- نهج‏البلاغه عبده، خطبه 200.  16- نهج‏البلاغه، خطبه‏3.  17- همان، کلام‏6.  18- همان، کلام‏137.  19- همان، خطبه‏13.  20- تاریخ طبرى، ج 5، ص 160.  21- نهج‏البلاغه فیض، نامه 45.  22- همان، نامه‏17.  23- همان، نامه‏39.  24- نهج‏البلاغه، خطبه‏127.  25- همان، خطبه 125.  26- همان، خطبه 92.  27- نهج‏البلاغه، نامه‏47.  الیاس محمد بیگی

امام على (ع) کنار رسول خدا (ص)

امام على (ع) این افتخار را دارد که از کودکى در خانه رسول خدا (ص) رشد یافت .1 در این باره نقل هاى جالبى وجود دارد که ابن ابى الحدید آن ها را یکجا فراهم آورده است. از جمله از زید بن على بن الحسین (ع) نقل شده است که در آن دوران, رسول خدا (ص) گوشت و خرما را در دهانشان نرم کرده تا خوردن آن راحت تر شده, آنگاه آن را در دهان امام مى گذاشت. 2 به دلیل همین قرابت بود که امام, نخستین کسى بود که به رسول خدا (ص) ایمان آورد. او خود فرمود: ((لم یسبقنى الا رسول الله بالصلاه.))3 در این باره به قدرى شهادات و شواهد وجود دارد که جاى هیچ گونه تردیدى را به افراد منصف باقى نمى گذارد. درباره اسلام آوردن امام گزارش شده است که رسول خدا (ص) از او دعوت کردند تا اسلام را بپذیرد. این امر بلوغ فکرى امام را نشان مى دهد. 4 مسعودى مى گوید: برخى سن امام را در وقت اسلام آوردن کم گفته اند تا بگویند او در زمانى که اسلام آورده طفلى بیش نبوده است .5 حقیقت آن است که پیامبر (ص) قدر شناس اصحاب فداکار بود, زمانى که از جان گذشتگى امام على (ع) را در همهئ صحنه ها مى دید چگونه مى توانست او را همانند دیگران بداند. این امر سبب شد تا در هر فرصت مناسب, با فرمایشاتى که درباره خصایص و ویژگیهاى آن حضرت مى فرمود, قدر و اعتبار او را به مردم بنمایاند. اینها امورى است که ما به عنوان فضایل امام در مصادر معتبر حدیثى و تاریخى داریم. بعدها زمانى که کتابهاى حدیث در قرن دوم تدوین شد, کسانى که جامع و راوى این کتب روایى بودند, عمدتاً متاثر ازگرایشات عثمانى مذهبانى بودند که براى امام فضیلتى را تحمل نمى کردند. به علاوه آنچه را طرفداران اموى و عثمانى در دوران بنى امیه درباره خلفا و مدافعان صحابى آنها ساخته بودند, نقل مى کردند. بخشى از این جعلیات, درست امورى بود که در اصل, از فضایل امام بود و به خلفا نسبت داده شده بود این تحریفات راه به جایى نبرد,زیرا تا اندازه اى فضایل نقل شده امام جدى, و راویان آن مورد اعتماد بودند که به هر روى در کتابها باقى ماند. در این زمینه راویان کوفى نقش مهمى در حفظ این فضایل داشتند. احمد بن حنبل مى گفت: آن اندازه که براى على (ع) فضایل صحیحه وارد شده براى هیچ یک از صحابه وارد نشده است .6 همو مى گفت: ((ان ابن ابى طالب لایقاس به احد)) .7 از میان این فضایل, روایاتى را مى توان مطرح کرد که کوچکترین تردیدى در درستى آنها وجود ندارد. برخى از این نقلها به قدرى اهمیت دارد که به تنهایى قادر است شخصیتى عظیم از امام را در دیدگان رسول خدا (ص) براى ما ترسیم کند. ابو سعید خدرى مى گفت: ((کان لعلى من النبى (ص) دخله لیست لاحد, و کان للنبى (ص) من على دخله لیست لاحد غیره فکانت دخله النبى (ص) من على ان النبى (ص) کان یدخل علیهم کل یوم)) 8 على نزد پیامبر (ص) رفت و شدى داشت که کسى جز او نداشت. همین طورى, پیامبر (ص) نزد على رفت و شدى داشت که براى کسى جز او نبود. رفت و شد پیامبر (ص) چنان بود که هر روز بر آنها وارد مى شد. زید بن ثابت نیز به امام گفت: و ((انت من رسول الله (ص) بالمکان الذى لایعدله احد)) 9, زید زمانى این سخن را مى گفت که سرسختانه از عثمان طرفدارى مى کرد. همین سبب شده بود که امام چنان رسول خدا (ص) را بشناسد که دیگر اصحاب آن چنان معرفت را به آن حضرت نداشتند.10 یکى از شواهد اعتناى رسول خدا (ص) به امام آن بود که دخترش فاطمه را که از زنان برگزیده عالم بود, به عقد آن حضرت درآورد. پیش از آن ابوبکر و عمر به خواستگارى رفته بودند و حضرت قبول نکرده بود. زمانى که امام به خواستگارى رفت, آن حضرت پذیرفت و فرمود: لست بدجال, 11 فاطمه از آن توست. زمانى که امام با فاطمه ازدواج کرد, حضرت از او خواست تا خانه اى پیدا کند. حضرت خانه اى دور یافت. پس از ازدواج, رسول خدا (ص) ازآنها خواست تا نزد او باشند. این کار با گذشت حارثه بن نعمان و واگذارى خانه اش انجام شد. 12 شاید به همین دلیل بود که عبدالله بن عمر مى گفت: اگر مى خواهید موقعیت على را نزد پیامبر (ص) بدانید, موقعیت خانه او را نسبت به آن حضرت نگاه کنید. 13 در جریان اخوت, رسول خدا (ص), على (ع) را به عنوان ((برادر)) خود برگزید.14 زمانى که رسول خدا (ص) خطبه مى خواند, امام على (ص) در فاصله اى دورتر سخنان آن حضرت را بازگو مى کرد.15 و آنگاه که پیامبر (ص) خشمگین مى شد, کسى جز امام جرات سخن گفتن با وى را نداشت .16 مردم على (ع) را واسطه خود در حل مسألشان قرار مى دادند.17 سنیان از عایشه نقل کرده اند که گفت: از زنان فاطمه (س) و از مردان على (ع) محبوبترین اشخاص نزد رسول خدا (ص) بودند .18 رسول خدا (ص) در یکى از قطعى ترین فضایل امام, یعنى حدیث منزلت, نسبت على را با خود همچون نسبت هارون با موسى دانست 19. هر بار که مشکلى پیش مىآمد و نیاز به آن داشت تا کسى براى اصلاح کارها اعزام شود, پیامبر (ص) امام على (ع) را مى فرستاد. 20 از امام پرسیدند که چگونه است که شما بیش از دیگر صحابه حدیث نقل مى کنید؟ آن حضرت فرمود: ((لانى کنت اذا سالته انبانى و اذا سکت ابتدانى)) 21 امام پاسخ داد: براى این که زمانى که من از آن حضرت سوئال مى کردم, به من علم مىآموخت و زمانى که من ساکت مى شدم آن حضرت خود آغاز سخن مى کرد. آن حضرت مى فرمود: من به نکته مجهولى برنخوردم جز آن که درباره آن از رسول خدا (ص) سوئال کردم و پاسخ آن را در خاطرم نگه داشتم .22 و مى فرمود: هر چه از رسول خدا (ص) شنیدم آن را حفظ کردم و هیچگاه چیزى را فراموش نکردم 23. امام در نامه اى نوشت: ((و انا من رسول الله کالصنو من الصنو و الذراع والعضد))24, من و رسول خدا (ص) چون دو شاخیم از یک درخت رسته و چون آرنج به بازو بسته. امام مى فرمود: من همچون نوازد شترى که دنبال مادرش مى رود دنباله رو پیامبر بودم.25 و مى فرمود: ((انى لم ارد على الله و لا على رسوله ساعه قط,)) من حتى لحظه اى مد مقابل خدا و رسول اظهار مخالفت نکردم. 26 در مساله اعلام برأت, خداوند به رسول خدا فرمود: این پیام را یا باید خودت به مردم ابلاغ کنى یا کسى که از تو باشد. به همین دلیل بود که آن حضرت, ابوبکر را از نیمه راه باز گردانده و پیام را به امام على (ع) داد تا در روز حج اکبر بخواند .27 امام در خطبه قاصعه درباره نزدیکى خود به پیامبر (ص) جملات زیبایى دارد. آن حضرت مى فرماید: شما مى دانید مرا نزد رسول خدا چه رتبت است و خویشاوندیم با او در چه نسبت است. آنگاه که کودک بودم مرا در کنار خود نهاد و بر سینه خویشم جا داد و مرا در بسر خود مى خوابانید چنان که تنم را به تن خویش مى سود و بوى خوش خود را به من مى بویانید. و گاه بود که چیزى را مى جوید و سپس آن را به من مى خوارانید. از من دروغى در گفتار ندید و خطایى در کردار نشنید. هنگامى که از شیر گرفته شد, خدا بزرگترین فرشته از فرشتگانش را شب و روز همنشین او فرمود تا راههاى بزرگوارى را پیمود و خویهاى نیکوى جهان را فراهم نمود. و من در پى او بودم چنان که شتر بچه در پى مادر. هر روز بر من از اخلاق خودنشانه اى بر پا مى داشت و مرا به پیروى آن مى گماشت. هر سال در حرا خلوت مى گزید, من او را مى دیدم و جز من کسى وى را نمى دید. آن هنگام جز خانه اى که رسول خدا (ص) و خدیجه در آن بود, در هیچ خانه اى مسلمانى راه نیافته بود و من سومین آنان بود. روشنایى وحى و پیامبرى را مى دیدم و بوى نبوت را مى شنودم.28 امام آن چنان به رسول خدا (ص) نزدیک بود که مى فرمود: به خدا سوگند آیه اى فرود نیامد مگر آن که من آگاهم که درباره چه و در کجا نازل شده است. 29 ابن عباس مى گفت: خداوند سوره اى را فرود نفرستاد جز آن که على امیر و شریف آن بود. خداوند اصحاب محمد (ص) را معاتبه کرد اما درباره على جز به نیکى چیزى نفرمود. 30 احمد بن حنبل درباره شگفتى کسانى که از این که على قسیم بهشت و جهنم باشد, مى گفت: مگر روایت نشده است که رسول خدا (ص) به على فرمود: لا یحبک الا موئمن و لا یبغضک الا منافق؟ گفتند: آرى. گفت: از آنجا که موئمن جایش در بهشت است و منافق جایگاهش در آتش, بنابر این على (ع) تقسیم کننده بهشت و جهنم است .31 عمر بن عبدالعزیز مى گفت: اگر این مردم نفهم, از آنچه ما درباره على مى دانستیم, آگاه بودند, دو نفرشان از ما متابعت نمى کردند.32 سلمان مى گفت: اگر على از میان شما برود, کسى نیست تا از اسرار پیامبرتان براى شما بگوید. 33 ابن ابى الحدید به درستى مى گوید: هیچ کس به اندازه ابوطالب و فرزندانش على و جعفر, پیامبر (ص) را یارى نکردند. 34 زمانى که کسى بخاطر مساله اى از امام, نزد رسول خدا (ص) شکایت کرد, آن حضرت سه بار فرمود: ((على را راحت بگذارید, ((فان علیا منى و انا منه و هو ولى کل موئمن))35. امام در شب هجرت جان پیامبر (ص) را نجات داد 36 در بدر نزدیک به سى تن از مشرکان را به قتل رساند. در احد, در حالى که بسیارى از صحنه جنگ گریختند, در کنار پیامبر (ص) ماند و جان آن حضرت را نجات داد. یک ضربهئ شمشیر على در خندق, که بر عمروبن عبدود فرود آمد, از طرف پیامبر (ص), برتر از عبادت جن و انس دانسته شد. این ضربت باعث شد تا دشمن به هزیمت کشانده شود .

37 آن حضرت در بیشتر جنگها پرچمدار سپاه اسلام بود.38 بى شبهه در میان اصحاب پیامبر (ص), کسى دانش امام را نداشته است. این مطلبى است که در کلام خود رسول خدا (ص) و اصحاب آمده و تاریخ نیز بر آن گواهى داده است. این سخن رسول خدا (ص) که فرمود: انا مدینه العلم و علىد بابها, بهترین گواه بر این مطلب است. سخن خود امام (ع) در بالاى منبر به این که: سلونى قبل از تفقدونى 39 نشانگر دانش برتر امام بود. این ادعایى بود که به قول سعید بن مسیب هیچ کس از صحابه جز امام آن را مطرح نکرد.40 رسول خدا (ص), اما را موظف فرمود تا به مردم وضو و سنت را تعلیم دهد. 41 عایشه که دشمنیش نسبت به فاطمه و على علیهما السلام به همان زمان پیامبر (ص) باز مى گشت, مى گفت: على اعلم الناس بالسنه, 42 عطا از تابعین معروف مى گفت: على (ع) فقیه ترین فرد از میان اصحاب رسول خدا (ص) است .43عمر بن عبدالعزیز نیز, امام را زاهدترین اصحاب پیامبر (ص) خواند.44 در این باب و خصایص و فضایل امام صدها صفحه مى توان مطالبى را نوشت.  پی نوشت ها:  1- ا نساب الاشراف, ج 2, ص 90.  2- شرح نهج البلاغه, ج 13, ص 201 ـ 198. 3- نهج البلاغه, خطبه 131. 4- المعیار و الموازنه, ص 69, ;68 انساب الاشراف, ج 1, ص 112. 5- ا لتنبیه و الاشراف, ص 198. 6-ا بن جوزى, ص ;160 طبقات الحنابله ج 1, ص 319. 7- مناقب احمد بن حنبل, ص 163 8- المصنف, عبدالرزاق,ج 10, ص ;140 انساب الاشراف, ج 2, ص 98و در پاورقى از: تاریخ دمشق, ج 38, ص ;33 امالى ابن الشیخ, ص 33, حدیث سوم مجلس 27 الفتوح, ج 2, ص 165. -9  نک: سبل الهدى و الرشاد, ج 6, ص 642. -10 11- طبقات, الکبرى, ج 8, ص 22. این سخن را به دو صورت مى توان خواند:ِ ((لستُ)) و ((لستَ)) ابن سعد به صورت اول خوانده و تفسیر کرده است که من دجال نیستم. یعنى قبلا وعده فاطمه را على داده بود. کاوشى در روایات خواستگارى نشان مى دهد که هیچ صحبت وعده نبوده است. بنابراین معناى سخن پیامبر چیست ؟  12- طبقات الکبرى, ج 8, ص 22. 13- انساب الاشراف, ج 2, ص 181 ـ 180. 14- صحیح ترمذى, ج 13, ص ;170 المصنف, ابن ابى شیبه, ج 12, ص 62, ;82 المستدرک, ج 3, ص ;14 ربیع الابرار, ج 1, ص ;807 انساب الاشراف, ج 1, ص 270, ج 2, ص 145. 15- ربیع الابرار, ج 3, ص 732.  16- انساب الاشراف, ج 2, ص ;107 المستدرک, ج 3, ص 130. 17- التراتیب الاداریه, ج 1, ص 56ـ58. 18- الاستیعاب, ج 1, ص ;378 تاریخ جرجان, ص 218. 19- همانطور که در متن اشاره شد, هیچ کس در این حدیث تردید ندارد. 20- طبقات الکبرى, ج 7, ص ;435 التراتیب الاداریه, ج 1, ص 444, ;443 بحارالانوار, ج 38, ص 75ـ73. 21- انساب الاشراف, ج 2, ص 98.  22- نهج البلاغه, خطبه 208. 23- انساب الاشراف, ج 2, ص 121. 24- نهج البلاغه, نامه 45. 25- تصنیف نهج البلاغه, ص 355. 26- نهج البلاغه, خطبه 195. 27- انساب الاشراف, ج 1, ص 382 و ج 2, صص 123, 155. 28- نهج البلاغه, خطبه 192. 29- انساب الاشراف, ج 2, ص 99. 30- معرفه الصحابه, ج 1, ص ;298 المعجم الکبیر, ج 11, ص ;264 حلیه الاولیا ج 1, ص 64. 31- طبقات الحنابله, ج 1, ص 320.  32- ربیع الابرار, ج 1, ص 499. 33- انساب الاشراف, ج 2, ص 183. 34- شرح نهج البلاغه, ج 7, ص 174. 35- الامالى فى آثار الصحابه, ص 80, و در پاورقى آن از: مسند احمد, ج 4, ص 437, صحیح ترمذى, ش 3796 ; مسند طیالسى, ش ;829 خصأص على(ع), نسأ, ص ;65 حلیه الاولیا, ج 6, ص ;294 المستدرک, ج 3, ص ;110 المعجم الکبیر, ج 18, ص ;128 ونک: الاستیعاب, ج 4, ص 322. 36- انساب الاشراف, ج 1, ص 260. 37- تاریخ مختصر الدول, ص ;95 شرح نهج البلاغه, ابن ابى الحدید, ج 5, ص 7. 38- انساب الاشراف, ج 2, ص 91, ;94 حیاه الصحابه, ج 2, صص 515 ـ 514. 39- نهج البلاغه, خطبه 189.  40- تاریخ یحیى بن معین, ج 3, ص 143. 41- طبقا الکبرى, ج 4, ص 52. 42- مقتل الامام امیرالموئمنین (ع), ص 107. 43- مقتل الامام امیرالموئمنین (ع), ص 107. 44- همان, ص 107.

ویژگی‌های برجسته‌ی امام علی(ع)

علی(ع) فرزند ابوطالب و نوه‌ی عبدالمطلب است. هاشم جد او به شمار می‌رود. سیزده سال قبل از بعثت، در عرصه‌ی عالم خاکی ظهور کرد. کنیه‌ی او ابوالحسن و حیدر لقب اوست. علی(ع) از دوران کودکی پرورش یافته‌ی پیامبر بود و معرفت و حکمت و اخلاق را از او آموخت. برای شناخت بیش‌تر امام علی(ع) به بیان برخی ویژگی‌های برجسته‌ی آن حضرت می‌پردازیم:  1. ایمان  امیرالمؤمنین اولین کسی است که رسول خدا را تصدیق کرد و به او ایمان آورد و به نماز او اقتدا کرد.[1] حضرت جای‌گاه خود و یاران پیامبر را چنین توصیف می‌کند: «ما پیوسته و پی‌گیر در کنار رسول خدا(ص) با پدران و فرزندان و برادران و عموهای‌مان ‌می‌جنگیدیم. و این امر جز افزودن بر ایمان‌مان و پذیرش و فرمان برداری بیش‌تر حق، پی‌آمدی نداشت.»[2]  2. موقعیت سنجی  با این‌که، امت پیامبر، پس از وفات آن حضرت، در امر خلافت، گرفتار اختلاف شدند و امانتی که پیامبر به دست علی(ع) سپرد، توسط افراد کینه‌توز غصب شد، ولی علی(ع) با موقعیت‌شناسی، صبر را بر تقابل ترجیح داد. و با سکوت، در مقابل فتنه و آشوب ایستاد تا این‌که، دین رسول الله بماند. حضرت در نامه‌ای به مردم مصر، جریان سقیفه را توضیح می‌دهد: «مردم را دیدم پیرامون دیگری گرد آمده‌اند و با او بیعت می‌کنند. دست از هرکاری برداشتم و بیعت نکردم تا آن گاه که دیدم بازگشتگان از اسلام بازگردیده، به نابودی دین محمد(ص) فرا می‌خوانند؛ لذا ترسیدم که اگر به یاری اسلام و مسلمانان برنخیزم، در ساختمان آن شکستگی و رخنه‌ای ببینم، یا آن را سراسر ویران بیابم که مصیبت چنین پیش‌آمدی بر من، بسی گران‌تر است تا از دست رفتن سرپرستی شما که بی‌گمان بهره‌ی روزهایی اندک است.»[3]  3. آگاه ساختن مردم و آشنا کردن آن‌ها به حقوق اجتماعی  «آن‌گونه سخنانی که با گردن‌کشان خودکامه می‌گویند، با من نگویید و چنان که در نزد خودخواهان تندخو محافظه کاری می‌کنند، با من محافظه‌کاری نکنید. و با ظاهر سازی معاشرت نداشته باشید و درباره‌ی من گمان نبرید که اگر سخن حقی به من گفته شد، آن را سنگین احساس کنم، و نه این که بپندارید که من خواستار بزرگ‌داشت خود از سوی شما هستم»[4]  4. خلوت‌گری عشق علی(ع)  امیرالمؤمنین(ع) با همه‌ی عظمت و بزرگی، به درگاه خدا رو‌می‌آورد و با او خلوت و زمزمه می‌کرد. و چنین با خدا می‌گفت: «خدایا، گناهی را از من بیامرز که تو از من بدان داناتری. پس اگر بازگشتم، تو هم با آمرزش بر من بازگرد. خدایا، گناهی را از من بیامرز که از درونم وعده کردم و بدان وفا کردنی در نزد من برایش نیافته‌ای. خدایا، گناهی را از من بیامرز که به زبانم خواسته‌ام به سوی تو تقرّب بجویم، سپس قلبم با آن مخالفت کرده‌است. خدایا به گوشه‌ی چشم اشاره کردن‌ها و سخنان بیهوده گفتن‌ها و خواسته‌های‌ناروای دل و لغزش‌های زبان را از من بیامرز.»[5]  5. هدایت ساختن مخالفان  خوارج و اهل نهروان از معاندان و مخالفان جدی حضرت علی(ع) بودند که با روش‌های گوناگون با آن حضرت مخالفت می‌نمودند؛ ولی امام علی(ع) در تعلیم و هدایت و آگاه سازی آن‌ها کوتاهی نکرد و در نامه‌ها و خطبه‌هایش، آن‌ها را به انحرافاتشان گوشزد نمود.[6]  6. تدریس و آموزش اخلاق اسلامی  علی(ع) مانند سایر زما‌م‌داران نبود که تنها به حکومت‌داری خویش بیندیشد و از هدایت‌گری که مهم‌ترین وظیفه‌ی امامان است، غفلت نماید. به همین دلیل، نهج‌البلاغه، سرشار از ره‌نمودهای اخلاق نظری و عملی است. بیانات اخلاقی امام به جهان‌بینی و فرجام شناسی آن حضرت وابستگی معناداری دارد.  غیبت نمودن مردم، مراء، لجاجت، خصومت، خشم، حسد، خودپسندی، حرص، کبر، آزمندی، دنیاپرستی، تنگ چشمی نمونه‌هایی از اخلاق ناپسند است که امام بدان پرداخته است.[7] خوش‌خویی، در اختیار بودن زبان، اقدام کردن به کارهای پسندیده، صبر و پایداری، راستی در گفتار، فروتنی، دانش و بردباری نمونه‌هایی از درس‌های اخلاق پسندیده‌ی امام علی(ع) است.[8] /[9]  7. تبیین فلسفی و عقلی حقایق  امام علی(ع) در بیان حقایق الهی تنها به ذکر چند توصیه‌ی اخلاقی اکتفا نمی‌کرد؛ بلکه با روش عقلی و استدلالی به توصیف آن‌ها می‌پرداخت.[10]برای نمونه، در جهت اثبات وحدت ذاتی و تجزیه ناپذیری حق تعالی می‌فرماید: «هر آن که خدا را توصیف کند و صفاتش را زاید بر ذات بداند او را دو چیز انگاشته، و هرکس او را دو چیز می‌ا‌نگارد برای او جزء قائل شده و قائل به جزء، خدا را درست نشناخته است. و کسی که خدا را درست نشناسد به سوی او اشاره می‌کند، و کسی که به او اشاره کند او را در مکانی محدود دانسته است، و هر که او را محدود بداند او را شمرده و خدا منزه از این نسبت‌ها است.[11]» خوانندگان گرامی توجه دارند که اسلوبی که امام علی(ع) در مسائل توحیدی بیان می‌کند، کاملاً عقلی و استدلالی است. شکی نیست که این بیانات از آن علی(ع) است و با سند معتبر تاریخی و نیز یک‌نواختی سیاق این مطلب مستدل می‌گردد.  امام در خطبه‌ی دیگری می‌فرماید:« خداوند با برتری و چیرگی و قدرت خود بر اشیا و پدیده‌ها، جدا از آن‌هاست و موجودات و پدیده‌ها نیز به این‌که تحت قبضه‌ی قدرت اویند و بازگشتشان به سوی او است جدا از او هستند، هر کس خدا را توصیف کند محدودش دانسته، و هرکه او را محدود بداند تحت شمارش در آورده و آن موجب بطلان ازلیّت الهی است».[12] و نیز می‌فرماید: «خداوند واحد و یگانه است اما نه واحدی عددی؛ همیشگی است لیکن نه در محدوده‌ی زمان، و پایدار است ولی نه به پشتوا‌نه‌ای».[13] حضرت امیرالمؤمنین(ع) در مقام اثبات وجود خداوند سبحان و صفات الهی می‌فرماید: «آیات و نشانه‌های قدرت خدا، برهان قاطعی بر اثبات هستی او است، بلکه خود وجود او که در همه چیز تجلّی دارد و گواه هستی خویش می‌باشد. و شناخت او همان توحید و یگانه دانستن او است، و توحید واقعی، جدا دانستن او از مخلوقات است به این معنی که صفاتش را مغایر صفات آن‌ها بدانیم، نه این‌که کناره‌گیری و جدایی جسمانی مقصود باشد. او پروردگار و آفریدگار مطلق است و خود، آفریده و پرورده شده نیست. هرچه در ذهن تصور شود او بر خلاف آن است؛ چون آن‌چه به تمام ذات و حقیقت شناخته گردد، خدا نیست. او است که دلیل وجود خویش است و وسایل شناسایی را هم خود او فراهم آورده است.»[14]  امام(ع) درباره‌ی شناخت خداوند، تصریح می‌کند که «حق تعالی با حواس درک نمی‌گردد و به مردم، قیاس و تشبیه نمی‌شود. کیفیت او شناخته نمی‌شود. خِرَدها توان اندازه‌گیری او را ندارند و افکار و تخیلات از حریم کبریایی او دورند.[15] «چشم‌ها و حواس او را نمی‌بیند، ولی دل‌ها در پرتو ایمان واقعی و اخلاص، هستی او را درک می‌کنند، خداوند با اوصاف لطافت، غلظت و حجم توصیف نمی‌شود. خواست او بدون اندیشه و قصد صورت می‌گیرد. ظاهر است اما مستقیماً دیده نمی‌شود، ولی وجودش متجلی است»[16].  اسد اکبرعلیزاده [1]. نهج البلاغه، خطبه‌ی 37 و 131.  [2]. همان، خطبه‌ی 56.  [3]. نهج‌البلاغه، نامه‌ی 62.  [4]. همان، خطبه‌ی 216.  [5]. نهج البلاغه، دعای 78.  [6]. همان، خطبه‌ی 29، 34.  [7]. نهج البلاغه، خطبه‌ی 140، حکمت 298، 225 و خطبه‌ی 86 و 16 و حکمت 228.  [8]. همان، خطبه‌ی 176و 23، حکمت 126، 113، 138، 248، 211، 222، 228، 113، 223.  [9]. سیـد مــحـمد مهدی جعفری، آمــوزش نهـج‌الـبلاغه، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشـاد اسـلامی، ص 323 ـ 392.  [10]. ر.ک: علامه سید محمد حسین طباطبایی، علی(ع) و فلسفه‌ی الهی، ترجمه‌ی سید ابراهیم سید علوی، نشر مطهر، زمستان 1379.  [11]. نهج‌البلاغه، خطبه‌ی اول.  [12]. نهج‌البلاغه، خطبه‌ی 152.  [13]. نهج‌البلاغه، خطبه‌ی 185.  [14]. احتجاج طبرسی، طبع دارالنعمان، نجف اشرف، ج 1، ص 299، به نقل از علی و فلسفه‌ی الهی، ص 69.  [15]. توحید صدوق، ص 79.  [16]. توحید صدوق، ص 308.