یَهْلِکُ فِیَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ مُفْرِطٌ، وَ بَاهِتٌ مُفْتَرٍ.
قال الرضى :
و هَذا مِثلُ قوْلِه ع :
هَلَکَ فِیَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ غَالٍ، وَ مُبْغِضٌ قَالٍ.
دو کس درباره من هلاک شدند، یکى آنکه ، در دوستى افراط مى ورزد و یکى آنکه ، بهتان مى زند و افترا مى بندد.
نظیر این سخن امام (ع ) است که فرمود:
دو کس درباره من هلاک شدند دوستى که در دوستیش غلو کند و دشمنى که در دشمنیش افراط ورزد.
وَ سُئِلَ عَنِ التَّوْحِیدِ وَ الْعَدْلِ، فَقَالَ:
|
التَّوْحِیدُ اءَلا تَتَوَهَّمَهُ، وَ الْعَدْلُ اءَنْ لا تَتَّهِمَهُ.
او را از توحید و عدل پرسیدند، فرمود:
|
توحید این است که خدا را به تصوّر در نیاورى و عدل این است که خدا را متهم نسازى
لاَ خَیْرَ فِی الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ، کَمَا اءَنَّهُ لاَ خَیْرَ فِی الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ.
کسى که سخنش حکمت آمیز است ، خاموشیش سود ندارد، همان گونه که سخن گفتن نادان را فایدتى نیست .
وَ قَالَ ع : فِی دُعَاءٍ اسْتَسْقَى بِهِ:
|
اللَّهُمَّ اسْقِنَا ذُلُلَ السَّحَائبِ دُونَ صِعَابِهَا.
قال الرضى :
و هذَا مِنَ الْکَلامِ الْعَجِیبِ الفصاحة و ذَلکَ اءنَّهُ ع شَبَهَ السَّحائِبَ ذَوَاتِ الرُّعُودِ وَ الْبَوارِقِ، وَالرِّیاحِ وَالصَّواعِقِ، بالا بِلِ الصَّعابِ الَّتِی تَقْمِصُ بِرِحالِها وَ تَتَوَقَّصُ بِرُکْبانِها و شَبَّهَ السَّحائبَ الخالِیَةَ مِنْ تِلْکَ الرَّوَائِعِ بالا بِلِ الذُّلُلِ الَّتِی تُحْتَلِبُ طَیِّعَةً وَ تُقْتَعَدُ مُسْمِحِةً.
و در طلب باران فرمود (ع ):
|
بار خدایا، ما را باران ده از ابرهایى که به فرمان اند نه از ابرهایى چموش و سخت نافرمان .
رضى گوید :
این سخنى است در فصاحت شگفت آور. زیرا ابرهاى تندر زاى آذرخش افکن همراه با بادها و صاعقه ها را به اشتران سرکش که بر مى جهند و بارهاى خود مى افکنند و سواران خود را بر زمین مى زنند، تشبیه کرده و ابرهاى خالى از تندر و آذرخش را به اشتران رام که ، به آسانى ، شیرشان را توان دوشید و، به آسانى بر آنها سوار توان شد.
وَ قِیلَ لَهُ ع لَوْ غَیَّرْتَ شَیْبَکَ یَا اءَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ:
|
الْخِضَابُ زِینَةٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِی مُصِیبَةٍ.
یُرِیدُ وَفَاةَ رَسُولِ اللَّهِ ص .
او را گفتند یا امیرالمؤ منین ، چه مى شد که موى خود خضاب مى کردید. فرمود:
|
خضاب آرایش است و ما قومى مصیبت زده ایم .
شریف رضى گوید :
(مرادش وفات رسول الله (صلى الله علیه و آله ) بود).
مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِیدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِاءَعْظَمَ اءَجْرا مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَکَادَ الْعَفِیفُ اءَنْ یَکُونَ مَلَکا مِنَ الْمَلاَئِکَةِ.
اجر و مزد مجاهد شهید در راه خدا، بالاتر از اجر و مزد کسى نیست که بر گناهش توانایى هست ، ولى پاکدامنى مى ورزد. نزدیک است که مردم پاکدامن در زمره ملایکه در آیند.
الْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ یَنْفَدُ.
قال الرضى :
و قدْ رَوَى بَعْضُهُم هَذَا الکَلام عَنْ رَسُولِ اللّه ص .
قناعت ثروتى است پایان ناپذیر.
رضى گوید: بعضى این سخن را از رسول الله صلى الله علیه و آله نقل کرده اند.
وَ قَالَ ع : لِزِیَادِ بْنِ اءَبِیهِ وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ اءَعْمَالِهَافِی کَلاَمٍ طَوِیلٍ کَانَ بَیْنَهُمَا، نَهَاهُ فِیهِ عَنْ تَقَدُّمِ الْخَرَاجِ :
|
اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ، وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَیْفَ؛ فَإِنَّ الْعَسْفَ یَعُودُ بِالْجَلاَءِ وَ الْحَیْفَ یَدْعُو إِلَى السَّیْفِ.
به زیاد بن ابیه فرمود، هنگامى که او را به جاى عبد الله بن عباس به فارس واعمال آن مى فرستاد و این سخن دراز است ، امام او را از گرفتن خراج پیش از موعد منع مى کند. ونیز مى گوید:
|
عدالت را به کار بند و از ستم و بیداد حذر کن زیرا ستم رعیت را آواره مى کند و بیدادگرى ، شمشیر را فرا مى خواند.
اءَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَخَفَّ بِهَا صَاحِبُهُ.
سخت ترین گناه ، گناهى است که گناهکار حقیرش شمارد.
مَا اءَخَذَ اللَّهُ عَلَى اءَهْلِ الْجَهْلِ اءَنْ یَتَعَلَّمُوا حَتَّى اءَخَذَ عَلَى اءَهْلِ الْعِلْمِ اءَنْ یُعَلِّمُوا.
خداوند، نادان را به آموختن موظف نساخت ، مگر آنگاه ، که دانایان را موظف ساخت که نادانان را تعلیم دهند.
شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تُکُلِّفَ لَهُ.
قال الرضى :
لا نَّ التَّکْلیفَ مُسْتَلْزِمُ لِلْمَشَقَّةِ وَ هُوَ شَرُّ لازِمُ عَنِ الا خِ المُتَکَلَّفِ لَهُ، فَهُوَ شَرُّ الا خْوانِ.
بدترین دوستان تو، دوستى است که براى او خود را به رنج و تکلف اندازى .
رضى گوید :
تکلّف مستلزم مشقت است و آن شرّى است که از دوستى که خود را براى او به تکلّف انداخته اى ، مى زاید. پس چنین دوستى ، بدترین دوستان توست .
إِذَا احْتَشَمَ الْمُؤْمِنُ اءَخَاهُ فَقَدْ فَارَقَهُ.
قال الرضى یُقالُ:
حَشَمَهُ وَ اءَحْشَمَهُ إ ذا اءَغْضَبَهُ وَ قِیلَ: اءَخْجَلَهُ وَ اءحْتَشَمَهُ طَلَبَ ذلِکَ لَهُ وَ هُوَ مَظِنَّةُ مُفارَقَتِهِ.
وَ هذَا حِینُ انْتِهاء الغایَةِ بِنا إ لَى قَطعِ الْمُختارِ مِن کَلامِ اءمیرِ المؤ مِنینَ عَلیهِ السَّلامُ، حامِدینَ للّهِ سُبحانهُ على ما منَّ بِه مِن تَوفیقِنا لِضمِّ ما انتَشَر مِن اءطْرافِهِ، و تقریب ما بَعُدَ مِن اءقطارِهِ، وَ مُقَرَّرینَ العزمَ کما شرطنا اءوَّلا على تفضِیلِ اءوراقٍ من البیاضِ فی آخِرِ کلِّ بابٍ من الا بْوابِ، لیَکُونَ لاقتناصِ الشَّاردِ، و استلْحاقِ الواردِ، و ما عَسَى اءن یظْهرَ لنا بعْدَ الغُموضِ، وَ یَقَعَ إ لیْنَا بعْدَ الشُّذوذِ، و ما تِوْفیقِنا إ لا باللّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنا، وَ هُوَ حَسَبْنا وَ نِعَم الوکیلُ، و ذَلکَ فی رَجَبٍ سَنَةَ اءرْبَعَمِائة مِن الهجْرَةِ، و صَلّى اللّهُ عَلَى سَیِّدِنا مُحمَّدٍ خاتمِ الرُّسُلِ، والهَادی إ لَى خَیرِ السُّبُلِ، و آلِهِ الطَّاهِرینَ، و اءصْحابِهِ نُجُومِ الیَقینِ.
هنگامى که مؤ من برادر خود را به خشم ى آورد، سبب جدایى او مى شود.
رضى گوید:
گویند (حشمه ) و (احشمه ) زمانى که او را به خشم آورد یا گویند که شرمگین شدن و به خشم آوردن براى او خواهد و آن نشانه این است که قصد جدایى دارد.
اکنون زمان آن رسید که گزیده سخنان امیرالمؤ منین (ع ) را پایان دهیم ، سپاس مى گوییم خداى سبحان را که بر ما منت نهاد و توفیق عنایت کرد، تا هر چه از کلام امام (ع ) پراکنده بود، در یک جاى گرد آوریم و عباراتى ، که دور از هم بودند به هم نزدیک سازیم . و همانگونه که در آغاز کتاب آوردیم ، برگهایى نانوشته در آخر هر باب بیفزاییم تا اگر مطلبى از دست رفته را یافتیم به آن بپیوندیم ، شاید سخنى از ما پوشیده مانده ، سپس ، آشکار گردد و پس از دور نمودن به دست آید. هیچ توفیقى حاصل نمى شود، مگر به یارى خداى تعالى . به او توکل کردیم . او ما را بسنده است و کارسازى نیکوست . و این در ماه رجب سال چهار صد از هجرت است درود خدا بر سید و سرور ما، محمد (ص ) خاتم پیامبران و راهنماى بهترین راهها و بر خاندان پاک و یاران او که ستارگان آسمان یقین اند.
فَصْلٌ نَذْکُرُ فِیهِ شَیئا مِنْ اختیار غریب کلامه ع المحتاج إ لى التَّفْسیر
در این فصل گزیده اى از سخنان امام (ع ) را مى آوریم که در آنها الفاظ غریب آمده و نیاز به تفسیر دارد
