وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِذَا ابْتَدَأَ بِالدُّعَاءِ بَدَأَ بِالتَّحْمِیدِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ، فَقَال :
ستایش خدای ـ عزّوجل ـ
او که دیدهی بینندگان از دیدنش فرو مانَد، و اندیشهی وصف کنندگان ستودنش نتواند.
آفریدگان را به قدرت خود آفرید، و به خواستِ خویش بر آنان جامهی هستی پوشید.
آنگاه ایشان را به راهی که میخواست رهسپار کرد، و به جادهی محبّت خود روان گردانید. آفریدگان نتواند از حدّی که خدا برایشان مقرّر ساخته است، قدمی پیش و پس بگذارند.
برای هر یک از آنان روزیام معلوم و به اندازه قرار داده است؛ آن گونه که هیچ کس نتواند از آن کس که خدا فراوان به او داده، چیزی بکاهد، و به آن کس که اندک به او بخشیده، چیزی بیفزاید.
سپس برای زندگیاش پایانی مشخص و زمانی معیّن قرار داد که با روزهای عمرش به سوی آن گام بر میدارد، و با سالهای روزگار خویش بدان نزدیک میشود؛ تا چون واپسین گامها را بردارد و عمرش به سرآید، جان او را بستاند و به سوی پاداش بسیار یا عذاب وحشتبار خود روان سازد، «تا آنان را که بد کردهاند، به سبب کردارشان، سزا دهد، و آنان را که نیکی کردهاند، جزا بخشد»؛
و این، نشانِ دادگری اوست. نامهای او پاک و بینقص است، و نعمتهایش بر همه آشکار. «از آنچه میکند، باز خواست نشود، در حالی که آنان بازخواست شوند.»
ستایش برای خداست که اگر در برابر آن همه نعمتِ پیاپی که بر بندگانش فرستاد، ستایش خود را به ایشان نمیآموخت، از نعمتهایش بهره میجستند و او را سپاس نمیگفتند، و از روزیاش گشایش مییافتند و شکرانهی آن را به جا نمیآوردند.
در این صورت، از مرزهای انسانی برون میافتادند و در وادی حیوانی پای مینهادند، و آن گونه میشدند که خدا در کتاب استوار خود فرمود: «آنان مثل چارپایانند، نه بیشتر، بلکه از چارپایان نیز گمراهتر.»
ستایش برای خداست که خود را به ما شناسانید، و شیوهی سپاسگزاریِ از خود را به ما آموخت، و درهای علم به پروردگاریاش را به روی ما گشود، و ما را به اخلاص ورزیدن در توحیدِخود رهنمون ساخت، و از شک و ناباوری نگاه داشت.
ستایش که با آن در حلقهی ستایشگرانش درآییم، و به یاری آن پیشی گیریم از همهی آنان که در طلب خشنودی و بخشایش او پیش افتادهاند.
ستایشی که به سبب آن، تیرگیهای برزخ بر ما آشکار، و راه رستاخیز هموار شود، و در روزی که «هر کس به سزای خود برسد و بر کسی ستم نرود»، و در «روزی که هیچ دوستی به کار دوستِ خود نیاید و هیچ کس به یاری دیگری نشتابد»، ما در پیشگاه گواهان (فرشتگان و پیامبران و امامان ـ علیهم السّلام ـ ) بلند مرتبه شویم.
ستایشی نوشته شده در کارنامهی ما که تا «اعلی علّیّین» بالا رود و فرشتگان مقرّب خدا بر آن گواهی دهند.
ستایشی که در روز خیره شدن چشمها از ترس قیامت، دیدگان ما بدان روشنی گیرد، و آن گاه که عدهّای سیهروی گردند، ما بدان رو سپید شویم.
ستایشی که ما را از آتش دردناک خدا برهاند و در کنار بخششِ هموارهاش بنشاند.
ستایشی که ما را با فرشتگانِ مقرّب او همنشین سازد، و در سرای جاویدی که پیوسته باقی است، و در جایگاه پُر نعمتی که هرگز دگرگون نشود، ما را با پیامبرانی که فرستاده همدوش و همنفس گرداند.
ستایش برای خداست؛ او که زیباییهای آفرینش را برای ما برگزید، و روزیهای پاک و نیکو را به سوی ما روان گردانید،
و ما را بر همهی آفریدگان برتری بخشید و بر آنان چیرگی داد. پس اینک هر آفریدهای به توانایی او فرمانبردار ماست. و به یاری او در اطاعت ما ناچار.
ستایش برای خداست که دَرِ نیاز را، جز به درگاه خویش، از همه سو بر ما بست؛ حالا چگونه سپاس او را گزاریم؟ کی توانیم از عهدهی شکرش به درآییم؟ نه، کی توانیم؟
ستایش برای خداست؛ او که در پیکر ما ابزارهایی برای گشودن و بستنِ اندامها نهاد، و ما را از نیروی زندگی بهرهمندی داد، و اندامهایی برای کار و تلاش در ما پدید آورد، و از خوردنیهای پاک و گوارا روزیمان کرد، و با فضل و بخشش خود ما را توانگر ساخت. و با نعمت خویش سرمایهمان بخشید.
آنگاه ما را به کارهای فرمان داد تا فرمانبرداریمان را بسنجد، و از کارهایی نهی فرمود تا سپاسگزاریمان را بیازماید. پس از آن، چون از فرمانش سرپیچیدیم و بر مرکب نافرمانیاش نشستیم، در کیفر دادنِ ما عجله نکرد و در انتقام گرفتن از ما شتاب نورزید، بلکه از سَرِ بزرگواری، با رحمت خود با ما مدارا کرد، و از روی بردباری، با مهربانی مهلتمان داد و بازگشتِ ما را به انتظار نشست.
ستایش برای خداست که ما را به راه توبه رهنمون گردید، و از احسانِ او بود که ما بدان راه افتادیم. و اگر از نعمتهای او به همین یک نعمت بسنده کنیم، باز هم نعمت دادنش نیکو، احسانش در حقّ ما بس بزرگ، و بخشش او از شمار بیرون است.
آیین خداوندیاش در پذیرش توبهی پیشینیان این گونه نبود. هر چه را تاب آن نداشتیم، از عهدهی ما برداشت، و جز به اندازهی توانمان تکلیف نفرمود، و ما را جز به کارهای آسان وا نداشت، و برای هیچ یک از ما بهانهای باقی نگذاشت.
اینک، از ما نگونبخت آن کس است که نافرمانیِ خدا کند، و نیکبخت آن کس که به او روی آورَد.
ستایش برای خداست به هر زبانی که نزدیکترین فرشتگانش و گرامیترین آفریدگانش و پسندیدهترین ستایشگرانش او را بدان میستایند.
ستایشی برتر از هر ستایش دیگر؛ به همان اندازه که پروردگار ما، خود، از همهی آفریدگانش برتر است.
پس به جای هر نعمتی که بر ما و همهی بندگان درگذشته و زندهی خود ارزانی داشته است، و به شمار تمام آنچه در علم بیپایان او گنجد، و به جای هر یک از نعمتهایش، او را سپاس میگوییم؛
شکر و سپاسِ چندین برابر و بیآغاز و انجام، تا هنگامهی رستاخیز؛ ستایشی که بیاندازه است، و به شمار درنیاید، و پایان نپذیرد، و در آن هیچ گسستی نباشد.
ستایشی که وسیلهای برای رسیدن به فرمانبرداری و بخشایش او، و راهی به بهشت، و پناهگاهی در برابر انتقام، و آسایشی از خشم، و پشتیبانی برای فرمانبرداری، و بازدارندهای از نافرمانی، و مددکاری بر انجام دادن فرمودههای او باشد.
ستایشی که با آن در جرگهی دوستدارانِ نیکبختِ او درآییم، و در صفِ کسانی باشیم که با شمشیرهای دشمنانش به شهادت رسیدهاند. بیشک، او سرپرست مؤمنان و نیکو خصال است.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ بَعْدَ هَذَا التَّحْمِیدِ فِی الصَّلَاةِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ :
صلوات و درود بر محمد و خاندانش
پس ما را واپسین آفریدگان خود قرار داد و بر خدا ناباوران گواه گردانید، و به احسانِ خویش، بر آنان که اندک شمار بودند، فزونی بخشید.
خدایا، اینک بر محمد که امانتدار وحی تو و برگزیدهی آفریدگان تو و مخلص در میان بندگان توست، درود فرست؛ او که پیشوای رحمت و قافلهسالار نیکی و کلید گنجینههای برکت است؛
زیرا او در انجام دادنِ فرمان تو خود را به رنج افکند،
و جسمش را در راه تو هدف تیرهای بلا گردانید،
و در فرا خواندنِ مردمان به دین تو، آشکارا با خویشانش درافتاد،
و برای خشنودی تو با خاندان خود به پیکار برخاست،
و از بستگانش بُرید تا دینِ تو را زنده بدارد،
و نزدیکان را به دلیل انکار کردنشان از خود براند،
و دُوران را بر اثر پذیرفتنشان، به خود نزدیک ساخت،
و در راه تو با بیگانگان دوستی ورزید،
و با خویشان دشمنی،
و خویشتن را در رساندن پیغام تو خسته کرد،
و برای این که مردم را به آیین تو دعوت کند، رنجها برد،
و خود را به اندرز دادنِ دعوت شدگان به کار گماشت،
و راهیِ دیار غربت شد و زادگاه و خانواده و سرزمینی را که به آن انس گرفته بود، یکجا رها کرد تا دین تو را پیروزی و سربلندی بخشد، و از تو خواست که در برابر کافران او را یاری کنی.
سرانجام، آنچه را در حقّ دشمنانِ تو خواسته بود، یکسر به دست آورد،
و تمام آنچه را دربارهی دوستانت اندیشیده بود، دریافت نمود.
با کافران جنگید، در حالی که با یاری تو خواهان پیروزی بود و با نیروی تو بر ناتوانی خویش چیرگی میجست.
با آنان در دلِ خانههاشان به جنگ پرداخت،
و ناگاه در میانِ منزلهاشان بر آنان تاخت،
تا این که فرمان تو آشکار گردید و کلمهی تو برتری یافت؛ «گرچه مشرکان را خوش نیامد.»
خدایا، او را به پاس رنجی که در راه تو تاب آورده است، تا بالاترین مرتبههای بهشت بالا ببر،
آن گونه که هیچ کس در هیچ مقامی به پای او نرسد، و در هیچ مرتبهای با او برابر نباشد، و هیچ یک از فرشتگان مقرّب درگاهت و هیچ یک از پیامبرانِ فرستادهات، نزد تو با او برابری نتواند.
افزون بر آنچه به او وعده دادهای که شفاعتش را در حقّ خاندانِ پاک و امّت با ایمانش بپذیری، به او عطا فرما،
ای کسی که وعدهی خود را به انجام رسانی و به هر چه گویی وفا کنی؛ ای که بدیها را تا چندین برابر به خوبیها دگرگون سازی؛ همانا تو دارای بخشش بزرگ هستی.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی الصَّلَاةِ عَلَى حَمَلَةِ الْعَرْشِ وَ کُلِّ مَلَکٍ مُقَرَّب :
صلوات و درود بر حاملانِ عرش الهی
و درود فرست بر اسرافیل، آن فرشتهی صاحبِ «صور» که چشم به راه فرمان تو، منتظر است تا با یک دمیدن، مردگانِ خفته در گورها را بیدار کند.
و درود فرست بر میکائیل که در پیشگاه تو والا مقام، و در فرمانبرداریات بلند مرتبه است.
و درود فرست بر جبرائیل که امانتدار وحی توست، و ساکنانِ آسمان فرمانبردار اویند، و نزد تو ارجمند و از مقرّبان درگاه است.
و درود فرست بر روح، آن که بر فرشتگان مأمورِ «حجابها» گماشته شده است.
و درود فرست بر آن فرشته که جز تو کسی بر اسرار وی آگاه نیست. بر همهی ایشان و فرشتگانی که فروتر از آنهایند، درود فرست؛ فرشتگانی که ساکن آسمانها و امانتدار پیغامهای تواَند.
فرشتگانی که از کار خسته نمیشوند تا از آن دلزده شوند، و سختی نمیکشند تا درمانده و سست گردند، و خواهشهای دل، آنان را از تسبیح تو باز نمیدارد، و فراموشی که نتیجهی غفلتهاست، از بزرگداشتِ تو دورشان نمیسازد.
فرشتگانی که از فروتنی دیده بر هم نهادهاند و چشمِ آن ندارند که تو را نگرند؛ سر به زیر افکندهاند و شوقشان به آنچه نزد توست بسیار است؛ شیفتهی آناند که نعمتهای تو را به یاد آورند؛ و ایشان در برابر بزرگی و بزرگواریات فروتن باشند.
چون به آتش دوزخ بنگرند که چگونه گناهکاران را به کام خود فرو میبرد، گویند: پروردگارا، تو پاک و منزّهی، و ما تو را آن گونه که شایستهی توست، پرستش نکردهایم.
خدایا، اینک بر ایشان درود فرست. همچنین بر فرشتگانِ رحمتِ خود، و بر آنان که مقرّب درگاه تواَند، و بر آنها که پیامبرانِ تو را از غیب آگاه کنند، و بر امانتداران وحیِ خود.
و درود فرست بر آن گروه از فرشتگان که ایشان را ویژهی خود ساختهای، و به سبب تقدیس خود، از خوردن و آشامیدن بینیازشان کردهای، و در میان طبقههای گوناگون آسمان جایشان دادهای.
و درود فرست بر آن فرشتگان که وقتی فرمانِ تمام شدن وعدهی خداوند فرا رسد، بر کنارههای آسمانها [گوش به فرمان] قرار گیرند.
و بر آنان که خزانهدار باران و روان کنندگان ابرهایند.
و بر آن فرشته که چون ابرها را براند، بانگِ تندرها به گوش رسد، و چون ابرها به تازیانهی او به راه افتند، آذرخشها بدرخشند.
و بر آن فرشتگان که برف و تگرگ را همراهی میکنند و با دانههای باران به زمین میآیند، و آنان که نگهبان خزانههای بادند، و کسانی که مراقب کوههایند تا فرو نریزند.
و درود فرست بر فرشتگانی که وزن آبها و پیمانهی بارانهای بسیار و پی در پی را به ایشان آموختهای.
و بر فرشتگانی که آنان را با بلایی ناگوار یا نعمتی گوارا به سوی ساکنان زمین میفرستی.
و آن سفیرانِ گرانقدرِ نیکوکار، و آن بزرگوارانی که نگهبان و نویسندهی [کارهای ما] هستند. و درود فرست بر فرشتهی مرگ و یارانش، و منکر و نکیر، و «رومان» که ساکنان گورها را میآزماید، و آن فرشتگان که گِرد «بیت المعمور» طواف میکنند، و بر «مالک» و نگهبانانِ دوزخ، و بر «رضوان» و خدمتگزارانِ بهشت.
و درود فرست بر فرشتگانی که «از فرمان خدا سر نمیپیچند، و به آنچه فرمان داده شوند، عمل میکنند.»
و آنان که به اهل بهشت میگویند: «سلام بر شما که شکیبایی ورزیدید. دنیا چه سرانجام نیکویی دارد.»
و درود فرست بر فرشتگانِ «زبانی» که چون فرمانشان رسد که «بگیرید آن گنهکار را و به زنجیرش کشید و در دوزخ افکنید»، شتاب کنند و بیدرنگ او را در آتش اندازند.
و بر فرشتگانی که نامشان را نیاوردیم و مرتبهی ایشان را نزد تو نشناختیم و ندانستیم آنان را به چه کاری گماشتهای.
و بر فرشتگانِ ساکنِ هوا و زمین و آب، و آنان که کار آفریدگان تو را سامان میدهند و پیوسته نگهبان و همراه ایشاناند.
خدایا، بر آنان درود فرست در آن روز که هر کس با دو فرشته به محشر میآید: یکی میکشاندش و دیگری بر کارهای او گواهی میدهد.
بر آنان درود فرست؛ چنان درودی که بر کرامت و پاکیشان کرامت و پاکی دیگر افزاید.
خدایا، چون بر فرشتگان و فرستادگانت درود فرستادی ـ و درود ما را به ایشان رساندی، بدان سبب که سخنانِ نیکو دربارهی آنان بر زبان ما جاری کردی ـ بر ما نیز درود و رحمت فرست، که تو بخشندهی بزرگواری.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی الصَّلَاةِ عَلَى أَتْبَاعِ الرُّسُلِ وَ مُصَدِّقِیهِمْ:
صلوات و درود بر تصدیق کنندگان رسولان
و در هر زمان، از دوران آدم تا محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ چون پیامبرانی فرستادی و راهنمایانی برانگیختی که پیشوایان هدایت بودند، و رهبرانِ اهل پرهیزگاری ـ که بر همهشان سلام و درود باد ـ به سبب حقایق ایمان و از سَرِ شوق به پیامبران رو کردند.
خدایا، یارانِ محمد را یاد کن؛ به ویژه آنان که حقِ با او بودن را ادا کردند، و در یاریاش به خوبی کوشیدند، و او را مدد رسانیدند و به دیدارش شتافتند، و در پذیرش دعوت او بر یکدیگر پیشی گرفتند، و چون پیامبر دلایلِ روشن رسالتِ خود را به آنان گفت، به گوش جان پذیرا گشتند.
آن گاه برای آشکار کردن دعوت او، از زن و فرزندانِ خویش بریدند و با پدران و پسرانِ خود جنگیدند تا پایههای پیغمبریاش را محکم سازند. و سرانجام، به برکتِ وجودش پیروز شدند.
و یاد کن از کسانی که دلهاشان در گرو محبت او بود و در بازار مودّت او به تجارتی دل بسته بودند که زیان و کسادی در آن راه نداشت،
و چون به ریسمانِ دعوت او چنگ زدند، خاندان و قبیلهشان از آنان دور شدند، و آن گاه که در سایهی پیوند او آرمیدند، خویشان و بستگان پیوند از ایشان بریدند.
اینک، خدایا، آنچه را آنان برای تو و در راه تو از دست نهادند، از چشم عنایت خود دور مدار و به خشنودی خود خشنودشان ساز؛ چون مردم را به پیروی از دین تو گرد آوردند و در فراخواندن مردم به سوی تو، با فرستادهات هم آواز و همراه شدند.
و به آنان که دیار خویش را رها کردند و از زندگی راحت جدا شدند و به سختی در افتادند، پاداش نیک عطا فرما. نیز آن گروه از ستم دیدگان را که در راه یاری دین خود بر شمارشان افزودهای، چنان پاداشی ده.
خدایا، بهترین پاداش خود را به آن گروه رسان که در نیکوکاری پیرو یاران محمد بودند؛ همانان که میگفتند: «ای پروردگار ما، ما را و برادرانِ ما را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند، بیامرز»؛
گروهی که رهروِ یاران رسول شدند و در پی هدف ایشان به راه افتادند و مانند آنان زندگی کردند؛
هیچ تردیدی اندیشه و بینش آنان را به بیراه نبرد، و هیچ شکّی در دلشان پدید نیامد تا ایشان را در پیروی از آثار و نشانههای تابناک هدایت آن یاران باز دارد،
بلکه پشتیبان و یاور آناناند؛ ایشان را پیروی میکنند و به هدایتشان راه میپویند؛ از جان و دل کردار و گفتارشان را میپذیرند و به آنچه از ایشان رسیده است، بدگمان نیستند.
خدایا، بر تابعان و زنان و فرزندانشان و هر یک از ایشان که از تو فرمانبری کند، از امروز تا روز واپسین درود فرست؛
درودی که با آن ایشان را از نافرمانی خود باز داری، و باغهای بهشت را به رویشان بگشایی، و از نیرنگِ شیطان نگاهشان داری، و در هر کار نیک که از تو مدد خواهند، یاریشان کنی، و از حادثههای روز و شب، جز آنچه خیرشان در آن است، در امان داری؛
درودی که با آن امید به خود را در دلِ ایشان پدید آوری تا به آنچه نزد توست دل بدهند، و از آنچه در دست دیگر بندگان است، دل بردارند و به آن بدگمان نشوند.
چنان کنی که تو را بخوانند و از تو بخواهند و از تو بیم داشته باشند، و به خوشیهای زودگذر این جهان بیعلاقهشان سازی، و شوق کار کردن برای آن جهان، و آمادگی برای بعد از مرگ را در دلشان اندازی،
و سختی و اندوخ روز جان کندن را بر آنان آسان کنی،
و ایشان را از رویدادهای وحشتزای قیامت و آتشِ طاقتسوز دوزخ و بسیار ماندن در آن، به سلامت داری،
و به جایگاه امن و آسایش پرهیزگاران رهسپار گردانی.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ لِنَفْسِهِ و لِأَهْلِ وَلَایَتِهِ :
نیایش آن حضرت دربارهی خود و نزدیکانش
ای آن که مدت فرمانروایی تو بینهایت است، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را از بند انتقام خود رهایی بخش.
ای آن که گنجینههای رحمتت به آخر نرسد، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را از رحمت خود بهرهای عطا فرما.
ای آن که دیدهها همه از دیدنت فرو مانند، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را از به آستان قرب خود نزدیک نما.
ای آن که در برابر بزرگیِ تو هر چیز بزرگ دیگری ناچیز است، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را نزد خود گرامی دار.
ای آن که خبرهای پنهان پیش تو آشکار است، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را نزد خود رسوا مکن.
خدایا، ما را به لطفِ بخشش خود، از بخشش بخشندگان بینیاز گردان، و با پیوند خویش ما را از هراس پیوند گسستن دیگران دور ساز، تا با وجود بخشش تو، از دیگران چشمِ بخشش نداشته باشیم، و با وجود احسان تو، از تنگ چشمیِ ایشان به هراس نیاییم.
خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست و کارها را چنان تدبیر کن که به سود ما باشد، نه به زیان ما، و چنان مکر و ترفند نما که به سود ما باشد، نه به زیان ما. ما را به پیروزی رسان و آن را از ما باز مَسِتان.
خدایا بر محمد و خاندانش دورد فرست و ما را از خشم خود نگاهدار و در پناه خود بدار و به سوی خود راه نمای و از خود دور مفرمای؛ زیرا هر کس که تو او را در پناه خود آری، به سلامت مانَد، و هر کس که تو او را راه بنمایی، دانا شود، و هر کس که تو او را به خویش نزدیک کنی، بهرهمند گردد.
خدایا بر محمد و خاندانش دورد فرست و ما را از ناگواریهای سختِ روزگار و گزندِ دامهای شیطان و خشمناکیِ سلطان کفاین کن.
خدایا، توانگران از نیروی تو توانگری دارند، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و خود ما را توانگر ساز. بخشندگان از فراوانی بخشش تو میبخشند، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و خود به ما بخشش کن. هدایت یافتگان در پرتوِ نور تو هدایت مییابند، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و خود ما را هدایت فرما.
خدایا، هر کس که تو یاورش باشی، یاری نکردن دیگران زیانش ندهد، و هر کس که تو عطایش بخشی، تنگ چشمی دیگران از او نکاهد، و هر کس هدایتش به دست تو باشد، فریب گمراهان پای او را نلغزاند.
پس بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را به عزّت خویش از گزند بندگانت در امان دار، و با بخشش خود، از غیر خودت بینیاز گردان، و در پرتو هدایتِ خویش، ما را به راه حق انداز.
خدایا، بر محمد و خاندانش دورد فرست و سلامت دلهای ما را در یاد کردِ بزرگیِ خود قرار ده، و آسایش بدنهای ما را در سپاسگزاری نعمتِ خویش، و گویایی زبانهای ما را در وصف آنچه به ما دادهای.
خدایا، بر محمد و خاندانش دورد فرست و ما را از کسانی قرار ده که [مردم را] به سوی تو فرا میخوانند، و آنان را به راه تو رهبری میکنند، و ما را از ویژهترین بندگانِ ویژهی درگاه خود گردان، ای مهربانترین مهربانان.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عِنْدَ الصَّبَاحِ وَ الْمَسَاءِ :
نیایش آن حضرت در بامداد و شامگاه
و به نیروی خود میان آن دو تفاوت نهاد،
و برای هر یک اندازه و زمانی حساب شده قرار داد.
از هر یک از آن دو میکاهد و بر دیگری میافزاید، و آن گاه آنچه را کاسته، باز میگرداند تا روزیِ بندگان و مایهی پرورش ایشان که مقدّر شده، فراهم آید.
پس شب را برای آنان بیافرید تا در آن از رنج و کوشش بیاسایند، و آن را همچون پوششی گردانید تا در آن به خواب راحت روند و با آن به آسایش و نیرو رسند و از لذّتِ شبانگاهی برخوردار شوند.
و روز را برای آنان پدید آورد تا در روشناییاش فضل و بخشش او را جستجو و وسیلهی روزی جستن را فراهم نمایند و در زمینِ خدا به تکاپو درآیند تا از نعمتهای این جهان بهرهمند شوند و سعادت آن جهان را دریابند.
و خداوند بدین وسیله، کارشان را سامان میدهد و از کردارشان با خبر میشود و مینگرد که در هنگامههای فرمانبرداری از او و به جا آوردن واجبات و فرمانهایش چگونهاند، تا بدکاران را کیفر بد رساند و نیکان را پاداش نیک دهد.
خدایا، ستایش برای توست که پردهی تاریک شب را به روشنایی صبحگاهان شکافتی و ما را از روغ روز برخوردار کردی و جاهای جُستنِ روزی را نشانمان دادی و از آسیب پیشامدهای ناگوار در امان داشتی.
ما و همهی چیزها، جملگی، چون به خود آمدیم، خویشتن را از آنِ تو دیدیم: آسمان و زمین و آنچه در آن دو پراکنده ساختی، آرمیده و جنبنده، ایستاده و رونده، و هر چه در هواست، و هر چه زیرِ زمین است.
خود را در پنجهی قدرت تو یافتیم. همه از آن تو و در قلمرو فرمانروایی توایم. خواست و ارادهی تو ما را در بر گرفته، و هر چه میکنیم، به فرمان تو و در سایهی تدبیر توست.
ما را هیچ کاری نیست جز آنچه تو فرمودهای، و هیچ بهرهی نیکی نداریم جز آنچه تو بخشیدهای.
این روز، روزی نو و بر ما گواهی آماده است. اگر نیکی کنیم، ما را با ستایش بدرود گوید، و اگر بدی کنیم، با نکوهش از ما جدا گردد.
خدایا، بر محمد و خاندانش دورد فرست و روزیمان کن که به شایستگی با چنین روزی همراه گردیم، و مگذار از آن جدا شویم در حالی که گناهی کوچک یا بزرگ از ما سر زده باشد.
و در این روز، نیکیهای فراوان به ما عطا فرما و ما را از گناهان به دور دار. بامداد و شامگاهش را برای ما از سپاس و ستایش و پاداش و ذخیرهی آن جهان و بخشش و نیکی آکنده ساز.
خدایا، رنجِنوشتنِ کارهای بد را از فرشتگان بزرگواری که کارهای ما را مینویسند، بردار، و کارنامههای ما را از نیکیها پُر ساز، و زشتکاریهایمان را وسیلهی بیآبرویی نزد فرشتگان قرار مده.
خدایا، در همهی ساعاتِ این روز، از سوی بندگانت برای ما بهرهای نیک، و از سپاسگزاری نصیبی عنایت فرما، و از جملهی فرشتگانت گواهی راستین بر ما بگمار.
خدایا، بر محمد و خاندانش دورد فرست و ما را از پیش رو و پشت سر، و از راست و چپ، و از همه سو، نگهبان باش؛ آن گونه که از گناه در امان مانیم و به فرمانبرداری تو راه یابیم، و این همه، در راه محبت تو باشد.
خدایا، بر محمد و خاندانش دورد فرست و ما را در این روز و شب، و در همه روز، موفق گردان که نیکی کنیم و از بدی بپرهیزیم و نعمت را سپاس گوییم، و پیرو سنّتها باشیم و بدعتها را کنار نهیم. و به کارهای پسندیده فرمان دهیم، و از ناپسندیها باز داریم، و اسلام را پاسداری کنیم، و در نکوهش باطل سخن گوییم و آن را کوچک شماریم، و حق را یاری دهیم، و آن را گرامی بداریم و گمراه را به راه آوریم، و مراه را به راه آوریم، و ناتوان را مدد رسانیم، و ستم دیده را فریادرس باشیم.
خدایا، بر محمد و خاندانش دورد فرست و این روز را فرخندهترین روزی قرار ده که تا حال دیدهایم، و نیکوترین همدمی که با وی بودهایم، و بهترین وقتی که در آن به سر بردهایم.
و ما را از پسندیدهترین بندگانی قرار ده که شب و روز بر آنان گذشته است، و از سپاسگزار ترینشان در برابر نعمتهایی که عطا کردهای، و از پایدارترین ایشان در عمل به آیین تو، و از خوددارترین آنان در برابر آنچه از آن دورشان داشتهای.
خدایا، تو را گواه میگیرم، و گواهی تو ما را بس است. و آسمان و زمین تو را و فرشتگانت را که در آن دو مسکن دادهای و همهی آفریدگانت را در این روز و این ساعت و این جایگاه گواه میگیرم که من شهادت میدهم تو آن خدایی هستی که جز او خدایی نیست، به پا دارندهی عدالت، در داوری دادگر، بر بندگان مهربان، فرمانروای جهان و دلسوز همهی آفریدگان هستی.
شهادت میدهم که محمد بندهی تو و فرستادهی تو و برگزیدهی آفریدگانِ توست. رسالت خویش بدو سپردی و او به خوبی از عهدهی آن برآمد، و فرمانش دادی که خیرخواهی امت کند، و او همان کرد.
خدایا، اینک بر محمد و خاندانش دورد فرست، بیش از آنچه بر یکی از آفریدگان خود فرستادهای، و از سوی ما بهترین چیزی را که به یکی از بندگانت دادهای، به او عطا فرما، و برترین پاداشی را که به پیامبران خود از سوی مردمشان ارزانی داشتهای، به او ارزانی کن.
بیگمان، این تویی که نعمتهای سترگ میبخشی و گناهان بزرگ را میآمرزی، و تو از هر مهربانی مهربانتری. پس بر محمد و خاندانش که پاکان و پاکیزگان و نیکانِ برگزیدهاند، درود فرست.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِذَا عَرَضَتْ لَهُ مُهِمَّةٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ، مُلِمَّةٌ وَ عِنْدَ الْکَرْبِ :
نیایش آن حضرت در کارهای مهم
سختیها به قدرت تو به نرمی گرایند و به لطف تو اسباب کارها فراهم آیند. فرمانِ الاهی به نیروی تو به انجام رسد، و چیزها، به ارادهی تو موجود شوند،
و خواستِ تو را، بی آن که بگویی، فرمان برند، و از آنچه خواستِ تو نیست، بی آن که بگویی، رو بگردانند.
تویی آن که در کارهای مهم بخوانندش، و در ناگواریها بدو پناه برند. هیچ بلایی از ما برنگردد مگر تو آن بلا را بگردانی، و هیچ اندوهی بر طرف نشود مگر تو آن را از دل برانی.
ای پروردگار من، اینک بلایی بر سرم فرود آمده که سنگینیاش مرا به زانو درآورده است، و به دردی گرفتار آمدهام که با آن مدارا نتوانم کرد.
این همه را تو به نیروی خویش بر من وارد آوردهای و به سوی من روان کردهای.
آنچه تو بر من وارد آوردهای، هیچ کس باز نَبَرد، و آنچه تو به سوی من روان کردهای، هیچ کس برنگرداند. دری را که تو بسته باشی. کَس نگشاید، و دری را که تو گشوده باشی، کَس نتواند بست. آن کار را که تو دشوار کنی، هیچ کس آسان نکند، و آن کس را که تو خوار گردانی، کسی مدد نرساند.
پس بر محمد و خاندانش درود فرست. ای پروردگار من، به احسانِ خویش دَرِ آسایش به روی من بگشا، و به نیروی خود، سختیِ اندوهم را درهم شکن، و در آنچه زبان شکایت بدان گشودهام، به نیکی بنگر، و مرا در آنچه از تو خواستهام، شیرینیِ استجابت بچشان، و از پیشِ خود، رحمت و گشایشی دلخواه به من ده، و راه بیرون شدن از این گرفتاری را پیش پایم نِه.
و مرا به سبب گرفتاری، از انجام دادنِ واجبات و پیروی آیین خود بازمدار.
ای پروردگارِ من، از آنچه بر سرم آمده، دلتنگ و بیطاقتم، و جانم از آن اندوه که نصیب من گردیده، آکنده است؛ و این در حالی است که تنها تو میتوانی آن اندوه را از میان برداری و آنچه را بدان گرفتار آمدهام دور کنی. پس با من چنین کن، اگر چه شایستهی آن نباشم، ای صاحب عرش بزرگ.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی الِاسْتِعَاذَةِ مِنَ الْمَکَارِهِ وَ سَیِّئِ الْأَخْلَاقِ وَ مَذَامِّ الْأَفْعَال :
نیایش آن حضرت در پناه جستن به خدا از شرّ بدیها
و پیروی هوای نفس، و سرپیچی از راه راست، و فرو رفتن در خواب غفلت، و کوششِ بیش از نیاز، و برگزیدن باطل به جای حق، و پافشاری بر گناه، و کوچک نماییِ خطا، و بزرگ نماییِ طاعت.
پناه میبرم به تو از به خود نازیدنِ توانگران و خوار شمردن درویشان و بد رفتاری با زیر دستان و ناسپاسی در حقّ آن کس که به ما نیکی کرده است.
خدایا، به تو پناه میبرم از یاری کردن ستمگر و خوار داشتن ستم دیده و درخواستِ چیزی که حقّ ما نیست و ندانسته سخن گفتن.
و به تو پناه میبریم از این که در دل خیال فریب کسی را بپروریم و شیفتهی کردار خود شویم و آرزوهای دور و دراز کنیم.
به تو پناه میبریم از بد سرشتی و ناچیز شمردنِ گناهانِ کوچک و این که شیطان بر ما چیره شود، یا روزگار ما را بیچاره و تیره روز گرداند و یا پادشاهی بر ما ستم ورزد.
به تو پناه میبریم از اسراف کردن و نیافتن روزی به مقدار نیاز.
به تو پناه میبریم از سرزنش دشمنان، و نیازمندی به همانندِ خود، و زندگی در سختی، و مردن بیتوشهی آخرت.
به تو پناه میبریم از بزرگترین حسرت، و سنگینترین ناگواری و بدترین تیرهبختی و بد سرانجامی، و نا امیدی از پاداش نیک. و فرود آمدن عذاب.
خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست و به رحمتِ خود، من و همهی مردان و زنان با ایمان را از آنچه گفته شد، در امان دار، ای مهربانترین مهربانان.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی الِاشْتِیَاقِ إِلَى طَلَبِ الْمَغْفِرَةِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ :
نیایش آن حضرت در اشتیاق به آمرزش
خدایا، آن جا که به ناچار یا دینِ ما کاستی میگیرد یا دنیای ما، کاستی را در آن قرار ده که زودگذر است، و بازگشت ما را به سوی آن که پایدارتر است.
و هرگاه آهنگ دو کار کرده باشیم که یکی خشنودی تو را به همراه دارد و دیگری به خشمت میآورَد، ما را به آن کار که خشنودی تو در آن است گرایش ده، و نیروی ما را در انجام دادنِ آنچه سبب خشمِ توست، ناتوان گردان.
و در این کارها، نفسهای ما را به اختیارمان وامگذار؛ زیرا نفس، اگر توفیق تو نباشد، باطل را بر میگزیند، و اگر رحمتِ تو او را در نیابد، به بدی فرمان میدهد.
خدایا، تو ما را از ناتوانی آفریدهای و بنیاد ما را بر سستی نهادهای، و از آبی پست و بیمقدار، هستی ما را آغاز کردهای. اینک ما را هیچ جنبشی نیست مگر به نیروی تو، و هیچ نیرویی نیست مگر به یاری کردن تو.
پس ما را به توفیق خود مدد فرما، و به راه راستِ خود استواری ده، و چشمِ دلهای ما را از دیدن آنچه دوست نمیداری کور گردان، و چنان کن که نافرمانی تو به هیچ یک از جوارح ما راه نیابد.
خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست و چنان که رازهای دلِ ما و جنبشهای اندام ما و نگریستنهای چشم ما و گفتارهای زبان ما وسیلهی دریافت ثواب تو باشند، تا هیچ کار نیکی که شایستهی پاداش توست، از دستِ ما نرود، و هیچ کار زشتی که عقوبت تو را در پی دارد، روی دست ما نمانَد.
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی اللَّجَإِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى :
نیایش آن حضرت در پناه بردن به خدای تعالی
بر ما منّت گذار و در کار بخشش خود سخت مگیر. از گناهمان درگذر و ما را از عذاب خود رهایی ده که ما را طاقت عدل تو نیست، و بیبخشایش تو هیچ یک از ما را امیدِ نجات نباشد.
ای بینیاز بینیازان، اینک ما بندگانِ تو در پیشگاه توایم، و من از همه به تو محتاجترم. پس به توانگریِ خویش. تهیدستی ما را چارهای ساز و احسانِ خویش را از ما دریغ مدار آن گونه که نومید گردیم؛ که اگر چنین کنی، آن کس که از تو نیک بختی خواسته، بدبخت شود، و آن کس که از احسانِ تو چشم بخشش داشته، تهی دست مانَد.
با چنین حال نومیدی، پیش چه کسی رَویم و روی نیاز به کدامین درگاه بریم؟ خدایا، تو منزّهی، و ما آن بیچارگانیم که بر آوردن خواست ایشان را واجب کردهای، و آن رنج دیدگانیم که بر داشتن رنج ایشان را وعده فرمودهای.
خواستِ تو را سزاوارتر، و بزرگیِ تو را شایستهتر آن است که بر خواستارِ رحمت خود، رحمت آوری، و آن کس را که از تو یاری طلبد، فریادرس باشی. پس بر زاری و نیاز ما رحمت آور، و اکنون که خویشتن را بر آستانِ تو افکندهایم، بینیازمان فرما.
خدایا، آن دم که از شیطان فرمانبری کردیم و از تو نافرمانی، شیطان به شادی پرداخت. پس بر محمد و خاندانش درود فرست، و اینک که ما او را برای خاطر تو رها کردهایم و به سوی تو آمدهایم، دیگر به گناه کردن ما شاد مکن.